Makers ‘Rampvlucht’: ‘De overheid zag de slachtoffers van de Bijlmerramp als statistieken’

Michael Leendertse was een tiener toen de Boeing van de Israëlische maatschappij El Al zich op 4 oktober 1992 in de flats Groeneveen en Klein-Kruitberg in de Bijlmermeer boorde. Ten minste 43 mensen kwamen om, maar de levens van vele honderden bewoners en hulpverleners veranderden die avond. Zij kregen last van mysterieuze fysieke klachten: chronische luchtweginfecties, pijnen, impotentie, maag- en darmklachten.

Bewoners en media bleven jarenlang zoeken naar het antwoord wat de exacte lading van de rampvlucht was. Zelfs een parlementaire enquête bracht niet de antwoorden waar slachtoffers op hoopten. „Bepaalde elementen zijn in het geheugen van mijn generatie gegrift”, vertelt Leendertse. „De brandende flats, de wanhopige mensen. En alle vragen rond de ‘mannen in witte pakken’ en de verdwenen zwarte doos.”

Bloedstollende thriller

Op de Filmacademie las hij een reconstructie in de Volkskrant. Sindsdien nestelde het plan zich in zijn hoofd om een serie te maken over deze zwarte bladzijde in de recente Nederlandse geschiedenis. Hij zocht contact met Trouw-journalist Vincent Dekker, die jarenlang probeerde de onderste steen boven te krijgen. „Het verhaal had alles in zich voor een bloedstollende thriller, van complottheorieën tot groot menselijk leed. Ik was heel verbaasd dat er nog nooit eerder een andere maker op het idee van een serie was gekomen.”

Lees ook een achtergrondartikel over hoe de Bijlmer wordt geportretteerd in films en series: Met de camera op safari in de Bijlmermeer

Leendertse koos Dekker en zijn Volkskrant-collega Pierre Heijboer als hoofdpersonen. „Je wilt de kijker meevoeren in de verbazing over alles wat zij ontdekken”, legt de schrijver uit. „De kern van het verhaal is wat er ná de ramp gebeurde. Een overheid die mogelijk zaken heeft afgedekt, maar op zijn minst blijft hangen in cijfers, statistieken en regels.”

Hij sprak met talloze nabestaanden en slachtoffers en besloot hun verhalen te bundelen in één personage: Asha Willems, een bewoonster van de Bijlmer die bij de ramp haar verloofde verliest. „Ik heb allerlei hartverscheurende verhalen die ik van nabestaanden heb gehoord in haar samengevoegd” Asha wordt gespeeld door actrice Joy Delima, die al in een vroeg stadium bij het project werd betrokken. Delima kreeg alle ruimte om zelf haar personage zelf te ontwikkelen. „Je kan je als schrijver maar tot op zekere hoogte inleven in een bepaalde wereld”, denkt Delima. „Natuurlijk kan iemand zich verdiepen in een multiculturele gemeenschap zoals de Bijlmer. Maar het dreigt dan toch snel tegen karikaturen aan te schurken: bij een Surinaams gezin staat er in films áltijd roti op tafel.”

Zij groeide op in Rotterdam; haar vader komt van Curaçao, haar moeder uit Suriname. „Het zijn juist de kleine nuances die het verschil maken. Dat we altijd u zeggen tegen mensen die ouder zijn. Of hoe je mensen benadert in tijden van rouw.” De acteurs in de serie hebben zoveel mogelijk dezelfde achtergrond als hun personages. Slachtoffers uit de Ghanese gemeenschap worden gespeeld door mensen met Ghanese wortels. Zij kregen de ruimte om in ‘hun’ scènes details zelf in te vullen.

Klassenverschil

De kern van de verhaal is niet de ramp op 4 oktober zelf, maar vooral de nasleep, denkt ook Delima. „Veel frustratie bij de bewoners kwam voort uit het feit dat zij zich in de jaren na de crash totaal niet gehoord voelden”, stelt ze. „Ik hoop dat het nooit gebeurt, maar als er een vliegtuig op de grachtengordel zou neerstorten, waren de reacties van politiek en overheid anders geweest.” Dat heeft niet alleen te maken met de huidskleur van de meeste slachtoffers, beklemtoont de hoofdrolspeler. „De Bijlmerramp ging eerder om klasseverschil. De serie toont heel duidelijk dat er ook veel witte mensen onder de slachtoffers waren.”

De makers hopen dat de serie er ook aan bijdraagt dat het ongeluk niet wordt vergeten. „Ik ben 28, dus ik ben geboren nadat het vliegtuig was neergestort”, vertelt Delima. „Ik heb er in de geschiedenisles nooit iets over gehoord.”

Scenarist Leendertse hoopt ook dat de beleidsmakers en politici misschien kijken en zich realiseren hoe weinig er in drie decennia veranderd is. „Kijk naar de grote dossiers die nu de media domineren: de toeslagenaffaire, de gaswinning in Groningen, de energiecrisis. Allemaal situaties waarin de overheid de burgers wegzet als statistieken. En de politici zijn deels dezelfde als eind jaren negentig.”