Legalisering van „onvergunde” boerenbedrijven loopt vast

De legalisering van ‘onvergunde’ boerenbedrijven dreigt op een mislukking uit te lopen. Van de 2.400 ondernemers die sinds 2019 deels zonder vergunning hun boerenbedrijf runnen, komen er tot nu toe slechts zes in aanmerking voor een definitieve vergunning. Dat bevestigt het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) na vragen van NRC. Als het Rijk er niet in slaagt deze bedrijven te legaliseren, voedt dit het beeld binnen de landbouwsector van een onbetrouwbare overheid die haar afspraken niet nakomt.

Tussen 2015 en 2019 breidden de bedrijven onder het Programma Aanpak Stikstof (PAS) uit. De zogenoemde PAS-melders hoefden hiervoor geen natuurvergunning aan te vragen, maar enkel een melding te doen bij de provincie, omdat ze relatief weinig stikstof uitstootten.

Maar in mei 2019 haalde de Raad van State de PAS-aanpak onderuit: Nederland had jarenlang te weinig gedaan om de stikstofuitstoot terug te dringen en de natuur werd daar de dupe van. De duizenden bedrijven (met name veehouderijen) die via de PAS-aanpak een vrijstelling hadden, verloren die en stoten daardoor onvergund stikstof uit. Om deze bedrijven te legaliseren is aanvullende stikstofruimte nodig, zodat zij wel aan de regels voldoen. Maar het legaliseren „is een moeilijk en traag proces”, zegt een woordvoerder van LNV, „omdat eerst ergens anders stikstofuitstoot moet worden gereduceerd.”

Lees ook dit artikel uit 2019: De Raad van State zag in het stikstofprogramma de zoveelste trucage van de overheid

Belangrijke troef voor het Rijk

Voor het Rijk staat met de legalisering van de PAS-melders veel op het spel. Het is een belangrijke troef om op goede voet te blijven met agrarisch ondernemers. Afgelopen drie jaar beloofde het Rijk herhaaldelijk dat onvergunde bedrijven gelegaliseerd zouden worden, maar daar komt tot nu toe weinig van terecht.

Vorige week woensdag protesteerde een groep woedende boeren voor het provinciehuis in Zwolle, omdat onvergunde agrarische bedrijven in Overijssel boetes van tien- tot honderdduizenden euro’s opgelegd dreigen te krijgen door de provincie als zij hun stikstofuitstoot niet binnen een half jaar drastisch verlagen, of aanvullende stikstofruimte kopen om meer te mogen uitstoten. Hoewel Overijssel eigenlijk niet wil handhaven, wordt zij hiertoe gedwongen door de rechter.

Lees ook dit artikel: Hoge stikstofboetes dreigen voor tientallen Overijsselse boeren

De maatregelen die stikstofruimte moeten vrijspelen, komen moeilijk van de grond. De snelheidsverlaging op snelwegen die werd gebruikt om stikstofruimte te winnen, bleek omstreden en werd dit jaar door de rechter geschrapt. Een veevoermaatregel die voor aanvullende ruimte moest zorgen, ging op het laatste moment niet door. En het uitkopen van boeren – dé belangrijkste manier om ruimte te creëren – gaat stroef: de animo valt tegen.

‘Onvolledige’ en ‘onjuiste’ dossiers

Ook de controle van de 2.400 dossiers van de onvergunde bedrijven gaat moeizaam, volgens een woordvoerder van het Interprovinciaal Overleg (IPO), dat de belangen behartigt van de twaalf provincies. Voordat een (boeren)bedrijf gelegaliseerd wordt, pluist de provincie het dossier uit en wordt er gecontroleerd hoeveel stikstofruimte nodig is voor legalisatie. Maar „veel” van de aangeleverde dossiers zijn „onvolledig” en „onjuist ingevuld”, volgens het IPO. Dit kan tot nog meer vertraging leiden.

Milieuorganisatie MOB (Mobilisation for the Environment) spande de afgelopen jaren ‘handhavingsprocedures’ aan tegen de provincies. Via de rechter probeert MOB af te dwingen dat inspecteurs van de provincies tóch de onvergunde bedrijven controleren. In mei kreeg de milieugroep hierin gelijk van de rechter in Zwolle; Overijssel moet daardoor toch handhaven en deed dat de afgelopen maanden. De provincie vroeg vorige week minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) via een brief om hulp. Zij moet met „dwingend instrumentarium” komen waarmee stikstofruimte gecreëerd kan worden.

Bij 23 (boeren)bedrijven wordt volgens Overijssel meer stikstof uitgestoten dan mag volgens de vergunning. Bij een vijftal bedrijven is de uitstoot zo fors meer, volgens de provincie, dat zij hun veestapel moeten halveren om aan de eisen te voldoen. Deze bedrijven riskeren forse boetes, die uiteindelijk tot een faillissement kunnen leiden, zegt de provincie.

Toenemende irritatie

De PAS-meldersproblematiek legt ook de toenemende irritatie bloot tussen het Rijk en de provincies, waarbij steeds meer naar elkaar gewezen wordt. Voor legalisatie is stikstofruimte nodig, zegt het IPO: „Dit is een verantwoordelijkheid van het Rijk”. LNV stelt echter: „Het Rijk heeft in juli 250 miljoen euro extra beschikbaar gesteld aan de provincies. Daarmee kunnen zij versneld stikstofruimte creëren.”

Lees ook dit artikel: De drie grootste plagen voor de stikstofminister

Uit een interne memo, ingezien door NRC, blijkt die irritatie ook. Zo vindt het ministerie van Landbouw dat handhaving bij de 23 eerdergenoemde bedrijven nog voorkomen kan worden. Er zijn, zo staat in de memo, verschillende bedrijven in Overijssel die willen stoppen. Die stikstofruimte kan gebruikt worden om de 23 boerenbedrijven te vergunnen. Volgens de memo heeft Overijssel „tot grote verbazing” van het ministerie van Landbouw niet gecontroleerd of de 23 bedrijven hiermee „per direct” gelegaliseerd kunnen worden.

De provincie Overijssel denkt dat deze manier van stikstofruimte creëren voor onvergunde boeren „zeer waarschijnlijk” geen stand houdt bij de rechter. Omdat er al heel wat stikstofrechtszaken zijn verloren, zegt een woordvoerder van de provincie, is het nu tijd voor een echte oplossing. „We willen deze ondernemers niet helpen met een schijnoplossing.”

Correctie (21 november 2022): in een eerdere versie stond dat het Rijk 750 miljoen euro extra beschikbaar stelde aan de provincies. Het ministerie van LNV geeft aan een verkeerd bedrag te hebben genoemd. Het moet 250 miljoen zijn. Het bedrag is inmiddels aangepast.