Laatste voortvluchtige ‘peetvader’ van Siciliaanse maffia gepakt

In de stromende regen in Palermo, de hoofdstad van Sicilië, is maandagochtend kort na half tien de Siciliaanse gangster Matteo Messina Denaro (60) opgepakt, door een uitgebreide politie- en legermacht in een zwart busje gestopt en haastig weggevoerd. Toen ze het nieuws hoorden, snelden inwoners van Palermo de straat op om de ordehandhavers te feliciteren. Carabinieri – leden van de Italiaanse marechaussee – kregen schouderklopjes van voorbijgangers, die luid voor hen applaudisseerden.

„Een mooie illustratie dat de Siciliaanse maffia steeds meer geïsoleerd raakt in de maatschappij, en niet langer kan rekenen op de machtige vrienden van weleer”, reageert de Britse maffiahistoricus John Dickie, auteur van het standaardwerk Cosa Nostra. De geschiedenis van de Siciliaanse maffia (2004). „Niet alleen is de maffia haar steun kwijt onder het volk, maar ook, nog belangrijker, bij de instellingen van de staat en bij de elite.”

De arrestatie van Matteo Messina Denaro is in Italië voorpaginanieuws. „Dit is een feestdag voor alle rechtgeaarde mensen, en voor de slachtoffers van de maffia”, zei premier Giorgia Meloni, die prompt naar Palermo vertrok om de ordehandhavers en magistraten te feliciteren.

Oude tak van Cosa Nostra

Na baas der bazen Totò Riina, die 23 jaar op de vlucht was, en Bernardo Provenzano, die 38 jaar spoorloos was, werd Matteo Messina Denaro gezien als de laatste overgebleven voortvluchtige topman van diezelfde oude en dominante tak van Cosa Nostra, de naam voor de Siciliaanse variant van de maffia. Riina en Provenzano zijn allebei al jaren geleden overleden.

„Messina Denaro komt niet uit Palermo, maar uit de provincie Trapani, in het westen van Sicilië. Dat is een belangrijke machtsbasis, maar het is niet Palermo. Daarom zou hij nooit de capo di tutti i capi worden, de baas der bazen van de Cosa Nostra”, legt John Dickie uit. „Maar Messina Denaro behoorde absoluut wel tot de machtige en uiterst gewelddadige Corleone-maffiaclan, die aan het begin van de jaren tachtig onder leiding van Riina met een bloederige coup de macht greep binnen Cosa Nostra, en daarna met een reeks prominente moorden en aanslagen ook een aanval inzette tegen de Italiaanse staat, een strategie die in 1992 en 1993 een absoluut dieptepunt zou bereiken.” Messina Denaro werd in die periode gezien als de ‘Jonge Turk’ van de Corleone-maffiaclan, zegt Dickie: een zelfverzekerde jonge rebel.

Net als de andere maffiabazen Riina en Provenzano wist hij justitie en politie decennialang telkens één stap voor te zijn – in zijn geval dertig jaar lang. Hij wordt gezien als de opdrachtgever en/of uitvoerder van tientallen moorden en zou ooit hebben gepocht dat hij met zijn slachtoffers „makkelijk een heel kerkhof kon vullen”.

Messina Denaro is bij verstek tot levenslang veroordeeld, voor zijn rol in de maffia-aanslagen tegen de Siciliaanse onderzoeksrechters Giovanni Falcone en Paolo Borsellino, in 1992, bij de maffia-aanslagen in Rome, Florence en Milaan een jaar later, waarbij tien doden en meer dan honderd gewonden zouden vallen, en ten slotte voor zijn rol in 1993 bij de ontvoering van een jongetje van amper twaalf jaar oud. Giuseppe Di Matteo werd ontvoerd, en na meer dan twee jaar gevangenschap vermoord en in zuur opgelost. Het kind was het onschuldige slachtoffer van de maffiawraak tegen zijn vader, een maffioso die had samengewerkt met justitie.

Briefje voor zijn geliefde

In 1993 besloot Messina Denaro te vluchten. Hij liet een briefje achter voor zijn toenmalige geliefde, waarin hij haar op het hart drukte niets te geloven van wat ze over hem zou horen: „Ik ben onschuldig”, schreef Messina Denaro, voordat hij van de radar verdween.

Dertig jaar zou er in de hele wereld naar hem worden gezocht. Achter zo’n lange vlucht schuilt een intensieve logistieke operatie, zegt maffiahistoricus John Dickie. „Niet alleen kost zoiets veel geld, maar een voortvluchtige maffioso heeft ook een netwerk van handlangers nodig, met toegang tot verschillende schuilplaatsen.” De komende tijd zal moeten blijken waar Matteo Messina Denaro de voorbije dertig jaar is geweest, en welke rol hij nog kon spelen. Maandag heeft de politie ook een medeplichtige opgepakt.

Messina Denaro werd ontmaskerd omdat hij ziek is. De politie kon hem vatten, in het noorden van Palermo, bij de private medische instelling La Maddalena, gespecialiseerd in kankerbehandelingen. Daar onderging hij volgens Italiaanse media vorig jaar een operatie en werd hij nog altijd voor een tumor behandeld. Hij had zich laten opnemen onder de valse naam Andrea Bonafede. Toen de politie hem vroeg hoe hij heette, antwoordde hij echter naar waarheid: „Mijn naam is Matteo Messina Denaro.”

Lees ook: De maffiamoorden van ‘92 die jonge Sicilianen wakker schudden

Hij werd weggeleid onder het oog van tientallen verbouwereerde patiënten en hun familieleden. De politie deed een inval met gemaskerde agenten en had extra manschappen ingezet om de patiënten tijdens de arrestatie te beschermen. Toen bleek welke grote vis er was gepakt, brak er ook in de kliniek een spontaan applaus uit onder de patiënten.

Die spontane vreugde proeft voor de voormalige aanklager Giuseppe Ayala (77) als een overwinning. Ayala was een collega van de vermoorde onderzoeksrechters Paolo Borsellino en Giovanni Falcone, en vooral die laatste was Ayala’s boezemvriend; hij ging met Falcone op zomervakantie. Vanuit Palermo reageert de oud-magistraat zeer geëmotioneerd. „Gewone Sicilianen die de straat op lopen om voor de politie te applaudisseren, ja, dat doet me wat. De mensen zijn heel opgelucht en blij dat Messina Denaro achter slot en grendel zit. Het toont niet alleen aan dat de Cosa Nostra zijn sociale legitimering bij de Sicilianen kwijt is, maar ook dat het volk hierbij niet onverschillig blijft.”