Ze zijn het spuugzat. Het is koud, de ijspegels hangen aan hun vrachtwagens en ze kunnen geen kant op. Net buiten de Poolse stad Chelm, op zo’n 21 kilometer van de grensovergang tussen Polen en Oekraïne, begint het: de file van Oekraïense vrachtwagens. Poolse vrachtwagenchauffeurs blokkeren al bijna een maand de grensovergang en laten slechts één vrachtwagen per uur door. Sommige Oekraïners staan al 21 dagen in de rij.
Tien kilometer voor de grens is er een blokkade binnen de blokkade. Zo’n 50 Oekraïense chauffeurs lopen demonstratief heen en weer op een zebrapad, waardoor een handvol auto’s er niet langs kan. „We willen naar huis”, roepen de Oekraïners.
Een Pool in een Opel komt aangescheurd en rijdt met zijn voorwielen het zebrapad op. Drie Oekraïners springen voor zijn auto. Hij gaat naar achteren en met nog meer vaart rijdt hij nog eens het zebrapad op. Weer springen de truckers voor zijn auto. „Kurwa”, scheldt de Poolse automobilist, terwijl hij uit zijn auto springt. „Ga uit de weg!” De mannen wijken niet.
Lees ook Hoe de warme band tussen Polen en Oekraïne bekoelde in de aanloop van de recente Poolse verkiezingen
Na de Russische invasie in Oekraïne besloot de Europese Unie ‘solidariteitsroutes’ te openen, om de Oekraïense economie op gang te houden. Deze versoepeling van EU-regels zorgt volgens de Poolse vrachtwagenchauffeurs voor oneerlijke concurrentie en dus blokkeren ze sinds 6 november vier grensovergangen tussen Polen en Oekraïne. Twee Oekraïense chauffeurs zijn inmiddels al wachtend overleden – de oorzaak wordt nog onderzocht. Bij Chelm mogen alleen vrachtwagens met humanitaire hulp, bederfelijke voedselwaren of gevaarlijke stoffen door. De rest is overgeleverd aan de grillen van drie actievoerders die steeds bij toerbeurt zo’n duizend Oekraïense vrachtwagens tegenhouden.
Protesterende boeren
Een oplossing is er in de afgelopen weken niet gevonden. De huidige Poolse PiS-regering maakt zich er niet heel druk over en lijkt het probleem door te willen schuiven naar de aanstaande nieuwe regering van oppositieleider Donald Tusk – die waarschijnlijk eind december zal beginnen. Eerder dit jaar duurde het ook weken voordat er een oplossing kwam voor protesterende Poolse boeren, die tegen de afspraken in Oekraïens graan op hun markt zagen verschijnen. Terwijl in Brussel deze maandag wordt gepraat over de grensblokkade, hebben afgelopen weekend ook Slowaakse vrachtwagenchauffeurs aangekondigd de grensovergangen met Oekraïne te willen blokkeren.
Terwijl in Brussel maandag wordt gepraat over een oplossing, overwegen ook Slowaakse chauffeurs om grensblokkades op te werpen
De Poolse Opel-chauffeur geeft het op. De Oekraïners omver rijden doet hij niet, woest aan zijn sigaret lurken wel. Pas als na een kwartier twee busjes met politieagenten met getrokken wapenstokken arriveren zijn de Oekraïners bereid te overleggen. „Pak ons maar op, dan zijn we hier tenminste weg”, zegt een Oekraïner wanhopig tegen de politie. „Waar is de Europese Unie?” roept een ander. „Hoe kunnen drie Polen een besluit nemen namens alle EU-lidstaten?” In het grensgebied is veel politie op de been, maar die was afgelopen maand vooral bezig met het sussen van ruzies, de blokkade zelf wordt oogluikend toegestaan.
De 35-jarige Joera loopt bibberend heen en weer over het zebrapad. „Mijn benen zijn koud, mijn rug is stijf en ik ben totaal niet gekleed op deze vrieskou”, zegt hij wijzend naar zijn dunne zwarte gympen. Het is zijn eerste rit als vrachtwagenchauffeur – computers van het Oekraïense Rivne naar de Poolse havenstad Gdansk. „Ik was voorbereid op vier dagen wachten, voor zolang had ik eten mee. Maar inmiddels wacht ik al twaalf dagen.”
Hij heeft de kieren in zijn cabine dichtgeplakt. De verwarming kan niet de hele dag aan, want daarvoor heeft hij niet genoeg diesel in de tank. Ook zijn handrem begint te haperen door de kou. En eten? „Elke dag komen vrijwilligers langs met thee en wat koude soep.” In de mobiele wc’s aan de kant van weg druipt de poep van de muren.
Toch heeft Joera wel begrip voor de blokkeer-Polen: „Zij willen óók geld verdienen, maar zij moeten begrijpen dat wij in oorlog zijn en ik alleen maar vrachtwagenchauffeur ben geworden omdat er helemaal geen werk is in Oekraïne.” Door de oorlog in Oekraïne is bovendien de handel in Oekraïne drastisch veranderd: door de lucht en over zee is nauwelijks transport mogelijk. Dus gaan er nu veel meer vrachtwagens de grens over dan voor de Russische invasie.
Humanitaire hulp
Helemaal aan het einde van de file, aan de voet van de Poolse blokkade, is er minder begrip voor het standpunt van de Polen. Een Oekraïner zwaait als een razende met documenten door de lucht. „Humanitaire hulp”, roept hij. Maar als de Polen zijn lading zien – een tweedehands busje uit Nederland en wat houten planken – moet hij weer omkeren. „We zien honderden van dit soort formulieren met stempels van humanitaire hulp per dag”, zegt Pawel Ozygala, die op 6 november met de blokkade begon en er nu nog steeds staat. „Deze auto, dat is gewoon handel.”
Formulieren waarop staat dat de lading bestemd is voor humanitaire hulp kun je gewoon kopen bij een kantoortje
De Oekraïense Maksym Somsky (29), die namens de Oekraïners onderhandelt met de Polen, bevestigt dat veel formulieren en documenten nep zijn. „Formulieren waarop staat dat de lading bestemd is voor humanitaire hulp kun je gewoon kopen bij een kantoortje.”
Dan mag opeens een vrachtwagen die net geweigerd werd toch door. „Daar zaten echt laarzen in voor soldaten”, zegt Somsky. En nog een truck rijdt voorbij. „Zijn broer is gesneuveld aan het front, hij mag door om op tijd bij de begrafenis te zijn.”
Lees ook Rzeszów was een gewone Poolse stad, nu is het de logistieke poort naar de oorlog in Oekraïne
„Kijk”, zegt de Poolse Ozygala. „Wij zijn niet tegen Oekraïne. Wij hebben geholpen toen de oorlog uitbrak – mensen opgehaald, eten gebracht – maar nu raken we onze handel kwijt.” De toevloed aan Oekraïense chauffeurs, zegt hij, is een probleem op zichzelf. „Die zijn vijf keer goedkoper dan Poolse vrachtwagenchauffeurs, omdat zij zich niet aan de strenge wetgeving van de Europese Unie hoeven te houden.” Daarnaast rammelt het Oekraïense registratiesysteem voor douanecontroles, zegt Ozygala. Dat zou voordeliger zijn voor Oekraïners dan voor Polen, die aan de andere kant van de grens ook dagen moeten wachten.
Al met al kent deze blokkade alleen maar verliezers, ziet ook Ozygala. „Mijn jongens nemen inmiddels ontslag”, zegt hij terwijl hij een appje laat zien van een personeelslid dat niet meer voor hem wil werken vanwege lange wachttijden aan de grens. Toch geeft hij niet op. „Ik rijd al 25 jaar naar Oekraïne en wil mijn gezin blijven onderhouden.” Zolang er geen oplossing is, blijft hij hier, naast een brandende kachel, staan. „Ik blijf hier net zolang als dat mag van mijn vrouw”, zegt Ozygala. Die lijkt nog niet echt op zijn terugkomst te wachten. „Ze heeft mij net eten en schone kleren gebracht”, lacht hij.
Update 4 december 11.00 uur: op zondagnacht om 1.00 uur is een van de vier geblokkeerde grensovergangen tussen Polen en Oekraïne geopend voor lege vrachtwagens die Oekraïne verlaten. De eerste vrachtwagens zijn de grensovergang Uhryniv-Dolhobyczów gepasseerd. De overgang bij Chelm blijft tot op heden gesloten.
