Kosmopolitische snack van Praag tot Jakarta

Rotterdam is de wereld en de wereld is Rotterdam. In 1938 laat Ferdinand Bordewijk in zijn roman Karakter zijn hoofdpersoon de havenstad typeren als de „internationale stad” van Nederland, een stempel dat ze heeft gekregen van de zee, „de enige werkelijke kosmopoliet” op de wereld. Maar sinds 2003 heeft Rotterdam er een nieuwe kosmopoliet bij: de kapsalon.

Hoe zat het ook alweer met dat vettige shoarmagerecht? De Kaapverdische kapper Nataniël Gomes, van kapsalon Tati, liet bij de Turkse shoarmazaak El Aviva in dezelfde winkelstraat in de Rotterdamse wijk Delfshaven een eigen gerecht samenstellen: patat in een aluminium bakje, bedekt met shoarma, daar overheen knoflooksaus en sambal, gesmolten kaas, met bovenop ijsbergsla, komkommer en tomaat.

Omdat Gomes zelf de bestelling niet kon ophalen, stuurde hij een medewerker naar El Aviva: „Zeg maar ‘kapsalon’, dan weten ze wel wat er bedoeld wordt.” Jonge omstanders vonden het er wel smakelijk uitzien. „Doe ook maar een kapsalon” – en een populair gerecht was geboren.

Rotterdams erfgoed

In een mum van tijd prijkte de naam kapsalon op de menukaarten van de vele Turkse eettenten die Rotterdam rijk is. De caloriebom (ruim 1.200 kilocalorieën, de grotere portie zo’n 1.800) bleek ook zeer gewild onder uitgaanspubliek. Op zondagochtenden begon het zwerfvuil in het centrum opvallend veel uit aluminium bakjes te bestaan. De rest van Nederland nam het Rotterdamse eetgerecht gauw over.

Het was een kwestie van tijd dat de kapsalon ook de grens over zou gaan. Via de Turkse diaspora bereikte de culinaire hap landen als België, Duitsland, Oostenrijk en uiteraard Turkije zelf. De aanwezigheid van relatief veel Oost-Europese arbeidsmigranten in Rotterdam bracht de kapsalon naar Polen en Tsjechië. In Nepal bleek de kapsalon zelfs een delicatesse en onlangs kwam iemand in het Amerikaanse Portland de ‘kapsalon fries’ tegen, al was dat meer een verhipte variant dan een kopie van het origineel.

De meest opvallende plek waar de kapsalon recentelijk opdook is Indonesië. RTV Rijnmond-verslaggever Tenny Tenzer ontdekte op zijn vakantie in Jakarta per toeval het eettentje Smaklek, waar de kapsalon als ‘Dutch comfort food’ wordt aangeboden. Een van de eigenaren heeft in Rotterdam gestudeerd en miste bij terugkeer in Indonesië het gerecht. Op andere plekken in Jakarta is de kapsalon nu ook verkrijgbaar, met rijst in plaats van patat onderin het bakje.

Pogingen van de Rotterdamse bedenkers om een patent aan te vragen bleek lastig, maar de kapsalon werd enkele jaren geleden wel uitgeroepen tot ‘Echt Rotterdams Erfgoed’, een eretitel van Museum Rotterdam. Dat bleek overigens bittere noodzaak, vooral nadat een Amsterdamse eetgelegenheid de kapsalon presenteerde als ‘Amsterdam speciality’. De Turkse Rotterdammer Dervis Bengü, eigenaar van El Aviva waar de kapsalon is bedacht, reageerde: „De kapsalon is door ons uitgevonden. Dat weet toch iedereen?”