Klassieker van Enno Poppe voor het eerst in Nederland te horen. Wat is er zo bijzonder aan?

Enno Poppe is geen naam waar veel concertgangers van opveren. In Nederland althans, want met name in het Duitse taalgebied geldt hij als een van de voornaamste componisten van zijn generatie. Poppes werk wordt ook in onze zalen geregeld uitgevoerd, maar binnen de niche van de hedendaagse muziek beweegt hij zich hier vooralsnog in de sub-niche van het hardnekkig onbekende. Waarom? Aan de kwaliteit kan het niet liggen. Gelukkig ligt er deze week in Rotterdam en Amsterdam een uitgelezen kans om kennis te maken met Poppe: het topensemble Klangforum Wien brengt zijn integrale zesdelige cyclus Speicher (2008-2013) ten gehore. Dat is een gebeurtenis van formaat. Ter introductie: vijf vragen over Enno Poppe.

1 Wie is Enno Poppe?

Enno Poppe (1969) is een Duitse componist en dirigent met een imposante rode haardos en een hypersensitieve muziekantenne. Toen hij als kind op de radio muziek van oppermodernist Karlheinz Stockhausen hoorde wist hij meteen: dit is zinvol, dit wil ik ook. Vanaf 1998 maakte hij naam als dirigent van het ensemble mosaik in Berlijn, en daarnaast componeert hij. De toonaangevende nieuwemuziekgezelschappen in de Duitstalige landen, zoals Klangforum Wien, Ensemble Modern en Musikfabrik, vragen hem vaak om nieuwe stukken, net als orkesten in Los Angeles, Helsinki en Londen. Het Muziekgebouw in Amsterdam en festival November Music in Den Bosch programmeren vaker stukken van Poppe. Liefhebbers lopen ermee weg, ook hier, maar zijn status is nog niet navenant.

2 Hoe klinkt Poppes muziek?

Poppe staat in een traditie van Duitse componisten die graag groot en conceptueel denken, zoals Stockhausen en Wolfgang Rihm. Zijn idioom is stekelig en expressionistisch, Poppe schrijft geen melodieën om bij weg te dromen, maar hij bezit een feilloos instinct voor de dramaturgische potentie van geluid. Zoals een roman van Thomas Bernard bloedstollend spannend kan zijn, zonder dat er iets gebeurt, zo is Poppes muziek dat ook. Het piept en knarst en gromt en je wilt per se weten hoe het afloopt.

3 Waarom is deze uitvoering bijzonder?

De zesdelige cyclus Speicher geldt als een van de hoogtepunten in Poppes tamelijk omvangrijke oeuvre. Hij schreef het eerste deel voor het 25-jarig jubileum van Klangforum Wien in 2010. In 2013 gaf Klangforum de eerste integrale uitvoering van de cyclus. In Nederland waren al wel verschillende delen te horen, maar de complete cyclus nog nooit. Wie kennis wil maken met een van de voornaamste componisten van onze tijd heeft dus een uitgelezen kans.

4 Waar gaat ‘Speicher’ over?

In Speicher (‘geheugen’) onderzoekt Poppe hoe wij de vorm van een muziekstuk waarnemen: hoe vormt vijf kwartier muziek zich in ons hoofd tot een betekenisvolle eenheid? Als akoestisch fenomeen verdwijnt muziek zodra ze geklonken heeft, maar juist dan krijgt ze in de herinnering gestalte. Poppe boetseert zijn vorm met abstracte processen, die goed te volgen zijn: versnelling en vertraging, bijvoorbeeld, of het uitdunnen of juist extreem verdichten van het klankbeeld. De zes delen hebben verschillende lengtes, en hun onderlinge verhoudingen beheersen ook de constructie van elk van de individuele delen, soms tot op celniveau.

5 Is ‘Speicher’ moeilijke muziek?

Jazeker, als je met ‘moeilijk’ bedoelt dat het stuk ongelooflijk complex in elkaar zit. De partituur is een puzzel voor wie wil doorgronden hoe de kathedraal gebouwd is. Aan de andere kant: luisteren naar Speicher, zeker live, is een feest dat weinig moeite kost. Poppe houdt de luisteraar vakkundig op het puntje van zijn stoel. Laat de Rennies gerust thuis: dit is geen zware Duitse kost, maar een sprankelend klankspektakel vol vondsten en fijne solo’s, weliswaar hoekig en weerbarstig, maar toch ook meeslepend en soms ronduit grappig.