Kan de Noordzee zélf meepraten over de toekomst?

Merlin Daleman

Knisperend rif

„We staan aan de vooravond van de grootste ingreep in het ecosysteem van de Noordzee ooit”, zegt Middeldorp. Hij doelt op de aanleg van het windmolenpark op de Doggersbank, een grote zandbank ten noordwesten van Nederland. „Een gebied zo groot als drie provincies gaan we volbouwen met windmolens, zonder dat we daar echt een publiek debat over hebben gehad.”

Dus ze willen een stem geven aan de zee? „Nee, het is niet zo dat we een stem geven aan iets wat geen stem heeft”, zegt ’t Hart. „Er zijn al stemmen. Je moet ze misschien vertalen, of de aandacht erop richten, maar je kunt wel degelijk horen, ruiken, zien en voelen wat voor effect menselijke handelingen hebben in de Noordzee.”

Die zintuiglijke nabijheid staat centraal in veel Ambassade-projecten. Zo verzamelde geurkunstenaar Frank Bloem veertig geuren van de Noordzee. Krab, schuim, algen, zout en rimpelroos zaten ertussen – .„algen ruiken een beetje naar doorgekookte spruitjes”, grinnikt Middeldorp – maar ook afval, smeerolie, roest en windmolen. Van deze elementen maakte Bloem een „best heftig” parfum, zegt Middeldorp. „Maar het nodigt uit je relatie met de zee te onderzoeken.”

Een gezond rif knettert. Als een rif overstemd wordt, als er te veel schepen of bouw-geluiden zijn, dan sterft het uit

Xandra van der Eijk kunstenaar

Kunstenaar Xandra van der Eijk maakte voor het werk Ghost Reef geluidsopnames van riffen voor de Nederlandse kust. En kwam erachter dat het verschil tussen een gezond en een ongezond rif duidelijk te horen is. ’t Hart: „Een gezond rif knettert veel meer, je hoort het veel harder knisperen dan riffen waar veel minder leeft.”

Het rif knispert ook om te communiceren, blijkt uit onderzoek. Het geluid is belangrijk voor het aanhechten van nieuw leven. „Voor poliepen is het een soort cue: ‘Hier is het oké, hier ga ik zitten’”, zegt ’t Hart. Als een rif echter overstemd wordt, als er te veel schepen of bouwgeluiden zijn, dan sterft het uit. „Op termijn is er geen leven zonder dat geluid van het rif, dus we moeten daarnaar luisteren.”

In de rechtszaal

De onderzoeken van de Ambassade van de Noordzee ondervinden soms scepsis. „Mensen vragen vaak: maar wat doe je dan? Wat doe je nou echt?”, zegt ’t Hart. „Dan bedoelen ze dus of we ook iets op papier veranderen, een wet of een rapport. Het knisperen van een rif vinden ze maar abstract, maar wat is er nou concreter dan dat?”

De volgende stap is de verzamelde stemmen ten gehore te brengen en te kijken hoe de Noordzee daadwerkelijk kan spreken. Vorig jaar oktober werd in het Vredespaleis een fictief proces van de Noordzee tegen de Nederlandse staat gehouden. De resultaten van het zintuiglijke onderzoek werden opgevoerd als onderdeel van de pleitnota. De rechter mocht bijvoorbeeld voelen aan een gezonde en een ongezonde bodem, en de rifopnames van Xandra van der Eijk kwamen voorbij.

Tijdens de zitting werd onderzocht of je zulk zintuiglijk bewijs daadwerkelijk zou kunnen inbrengen in een rechtzaak. „Kan de Noordzee zo een stem hebben? Kan je bewijs aanvoeren op een nieuwe manier? Het lijkt van wel.”

Foto’s: Merlin Daleman
Illustraties: Indra Bangaru