Alle signalen wezen er al op sinds het aftreden van de Franse premier Élisabeth Borne maandagavond. De naam van de 34-jarige minister van Onderwijs Gabriel Attal zoemde in politiek Parijs overal rond. Hij zegde zijn jaarlijkse toespraak met nieuwjaarswensen voor de volgende dag af en weigerde bijna 24 uur lang vragen te beantwoorden van de pers – erg ongewoon voor deze minister.
Toen dinsdagochtend verhuiswagens voor het ministerie van Onderwijs werden gezien, wist het Parijse journaille het zeker. Iets na 12.30 uur bevestigde het Élysée de geruchten: president Emmanuel Macron heeft Gabriel Attal benoemd tot premier van Frankrijk. Op X voegde de president toe te „rekenen op uw energie en betrokkenheid”.
Met de benoeming ontvangt Attal de ultieme beloning voor zijn trouw aan wat in Frankrijk de ‘Macronie’ wordt genoemd. Want Attal staat al sinds het begin van Macrons politieke avontuur in 2017 aan zijn zijde. Nadat Macron dat jaar voor het eerst verkozen werd tot president, werd Attal achtereenvolgens woordvoerder van Macrons partij La République en marche (inmiddels Renaissance), staatssecretaris van Onderwijs, regeringswoordvoerder, minister van Overheidsfinanciën en minister van Onderwijs. Ook zijn partner Stéphane Séjourné – volgens de roddelpers inmiddels ex – is overtuigd Macronist: hij is secretaris-generaal van Renaissance en voorzitter van de Europese tak van de partij, Renew Europe.
Lees ook ‘Pleegkind van de natie’ Élisabeth Borne wil zich opofferen voor Frankrijk
Parijs’ profiel
Attal heeft een uitgesproken Parijs’ profiel. Hij groeide met drie zussen en een adoptiebroer op in de betere buurten van de Franse hoofdstad en ging er naar een chique privéschool. Zijn moeder stamt af van een adellijke familie, zijn in 2015 overleden vader was filmmaker van Tunesisch-joodse afkomst. Attal studeerde rechten aan de Parijse Panthéon-Assas-universiteit, gevolgd door een master ‘publieke zaken’ aan het prestigieuze Sciences Po; in 2012 studeerde hij af. Jarenlang was hij actief bij de Jonge Socialisten, ook werkte hij als adviseur voor een Gezondheidsminister onder François Hollande. In die tijd was Macron zelf onder andere minister van Economie onder deze socialistische president.
Nadat Macron in 2016 aftrad en een eigen beweging creëerde, sloot Attal zich snel aan en groeide door tot een van de gezichten van de Macronie. Vooral in de rol van minister van Onderwijs, die Attal sinds juli 2023 bekleedde, werd hij geliefd bij het Franse publiek. Uit een peiling van Ipsos van vorige maand blijkt dat hij momenteel zelfs de meest populaire politieke figuur van Frankrijk is – vóór de geliefde oud-premier Édouard Philippe en de voorvrouw van het radicaal-rechtse Rassemblement National, Marine Le Pen.
De van oorsprong linkse politicus koos tot tevredenheid van rechts Frankrijk voor een harde opstelling. Hij zette zich enkele weken na zijn benoeming als minister van Onderwijs op de kaart door een abaya-verbod op scholen aan te kondigen omdat het dragen van dit Arabische kledingstuk daar zou indruisen tegen de in Frankrijk heilige scheiding van kerk en staat. Deze vergaande maatregel kon op brede steun rekenen.
Ook kondigde Attal een experiment met schooluniformen af – een idee uit de koker van rechts – en toonde hij zich meermaals voorstander van „de terugkeer van autoriteit” op scholen. Intussen maakte Attal de strijd tegen pesten op school een van zijn kernpunten, wat door veel ouders gewaardeerd werd na een reeks zelfmoorden door kinderen die gepest waren.
Lees ook Islamitische scholieren in Frankrijk passen zich schoorvoetend aan op nieuw kledingverbod: ‘Ik ben hier om lessen te volgen’
Door zich op deze mediagenieke onderwerpen te storten, werd de jonge minister zichtbaar: zijn gesoigneerde gezicht stond soms op meerdere voorpagina’s van Franse bladen. Dit leidde tot de kritiek van onderwijsvakbonden dat de minister vooral bezig was met zijn eigen imago en minder met de onderwerpen die écht belangrijk zijn. Dat hij erom bekendstaat altijd perfect gekleed op de foto te willen staan, draagt bij aan dit beeld.
Macron lijkt het weinig uit te maken. Hij ziet in Attal een loyale en hyperproductieve minister die „werkt in de continuïteit van wat we proberen op te bouwen sinds 2017”, zei hij vorige maand. In zijn tweet van dinsdag schrijft de president dat Attal „werkt in de geest van 2017: met zelfoverstijging en durf”. Ook Macron toont durf door opnieuw voor een historische benoeming te kiezen: zijn vorige premier Élisabeth Borne was de eerste vrouw in decennia op de post, Attal is niet alleen de jongste premier die Frankrijk ooit heeft gehad, maar ook de eerste openlijk homoseksuele premier.
Lees ook De Franse Anne-Liz Deba werd jarenlang gepest. ‘Ik had nog nooit van dat woord gehoord’
De hel van Matignon
De populariteit van Attal onder de Fransen is belangrijk voor de president omdat de vertrokken Borne bijzonder impopulair was. Zij begon in mei 2022 als relatief onuitgesproken technocraat en wordt na twintig maanden premierschap vooral gezien als het gezicht van de gehate pensioenhervorming en de omstreden immigratiewet die onder haar premierschap werden doorgevoerd. De oud-premier staat bovendien bekend als madame 49.3 omdat zij 23 keer met dat omstreden grondwetsartikel wetten doorvoerde zonder het parlement te raadplegen. Dat was nodig omdat Macron geen absolute meerderheid heeft in het parlement en samenwerking met andere partijen vaak strandt.
Macron hoopt met de benoeming van Attal en zijn nog te vormen regering een nieuwe start te maken met zijn tweede termijn en de turbulente afgelopen anderhalf jaar achter zich te laten. Het is maar zeer de vraag of dat gaat werken. Niet alleen wordt Attal door de oppositie vooral gezien als verlengstuk van Macron en zijn politiek, ook híj krijgt te maken met een parlement zonder absolute meerderheid.
Het toont wat een ondankbare taak het premierschap in Frankrijk is: de premier moet hard werken om de ideeën van de president doorgevoerd te krijgen en zij of hij is degene die deze moet verdedigen in het parlement. Zo vangt de premier een groot deel van de kritiek op, terwijl de president er met de succesverhalen vandoor kan gaan. Frankrijk spreekt niet voor niets over „de hel van het Matignon” – naar de ambtswoning waar Attals verhuiswagens naartoe reden.
