‘Johnson probeert een oplossing te vinden en daar werken wij graag aan mee’

Hij ziet „een grote patstelling”. „En Europeanen, inclusief wijzelf, zijn nogal goed in patstellingen volhouden”, zegt Jeffrey Donaldson. „Maar het zou voor de vrede in Noord-Ierland beter zijn om die impasse te doorbreken en een praktische oplossing te vinden.”

Precies het tegenovergestelde lijkt te gebeuren. De Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk staan opnieuw tegenover elkaar over de grenscontroles in Noord-Ierland. De Britse regering diende onlangs een wetsvoorstel in om die controles eenzijdig aan te passen. Ze wil twee handelsstromen organiseren: een zonder checks, bedoeld voor de Noord-Ierse binnenlandse markt en eentje met, voor de Ierse en dus interne EU-markt.

Brussel kondigde hierop juridische stappen aan, omdat het plan ingaat tegen de afspraken uit 2019, het zogeheten Noord-Ierlandprocotol – dat de Britse premier Johnson zelf afsloot. Maros Sefcovic, die namens de Europese Commissie toezicht houdt op de betrekkingen tussen het VK en de EU, noemde de wet „illegaal”.

Er wordt zelfs gespeculeerd over een handelsoorlog, als de EU als tegenactie hogere importbelastingen op Britse goederen zou gaan heffen.

In deze ruzie speelt de Noord-Ierse partijleider Jeffrey Donaldson van de Democratic Unionist Party (DUP) een belangrijke rol. Zíj bedingen een einde aan het protocol omdat het volgens hen tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland in staat. Johnson kwam met het wetsvoorstel om de DUP te behagen – zodat ze weer gaan deelnemen aan het landsbestuur van Noord-Ierland. En het lijkt goed te vallen. In een pub in Londen legt Donaldson aan een clubje Europese journalisten uit waarom hij Johnsons plan „een redelijke stap” vindt.

In mei werd bij lokale verkiezingen Sinn Féin de grootste, de katholieke partij die één Ierland wil en de belangrijkste tegenstander is van de DUP. Een historisch moment, want sinds het ontstaan van Noord-Ierland in 1921 hadden de unionisten altijd de overhand. De DUP werd tweede maar weigert nu een nieuwe regering te vormen tot de grenscontroles voor goederen voor de interne Britse markt zijn verdwenen. En zonder hen regeren kan niet; unionisten en nationalisten zijn verplicht samen het land te besturen.

Hoelang gaat die impasse in Noord-Ierland nog duren?

„Ik durf geen datum te noemen. Het duurt minimaal negen maanden voor het wetsvoorstel door het Britse parlement is aangenomen. En wij willen de zekerheid van echte verandering. We hebben de problemen voorspeld in 2019, niemand kan verrast zijn. Het protocol heeft verwijdering opgeleverd tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië. Bedrijven zouden bij ons geen ander belastingregime moeten hebben dan in de rest van het VK, zoals nu. En goederen die binnen het VK blijven, zouden ongehinderd vervoerd moeten kunnen worden, zonder controles.”

Lees ook: Met debat over grenscontroles in Belfast ligt Brexit weer op tafel

Is dat u een handelsoorlog met de Europese Unie waard?

„Ik hoop dat we dat kunnen vermijden, een handelsoorlog lijkt me in niemands belang. Maar het is goed je te realiseren dat de EU veel meer aan het VK verkoopt dan andersom. Het zullen de Duitse, Franse en Italiaanse autofabrikanten zijn die er last van krijgen. Het VK is de derde grootste markt van de EU, dus de EU moet heel goed nadenken voor ze een handelsoorlog begint. En als de EU dat echt wil, zou er een harde grens moeten komen tussen Noord-Ierland en Ierland, want hoe willen ze die tarieven anders handhaven? Dat zou in tegenspraak zijn met alles wat de EU en Ierland zeggen te willen en het zou enorme schade toebrengen aan de economie en de stabiliteit op het eiland.”

Voor de EU-lidstaten is het een principieel punt om de toegang tot hun gezamenlijke markt te beschermen.

„Dat begrijp ik, en daarom zijn er ook controles voorzien voor de goederen voor die markt. Maar als de EU haar interne markt wil beschermen, dan heeft het VK toch evengoed dat recht? Daar voorziet dit wetsvoorstel in. De Britse overheid stelt simpelweg voor om Noord-Ierse bedrijven te laten kiezen of ze zich aan Europese of aan Britse regels houden. Er is geen reden om goederen te controleren die voor de binnenlandse markt zijn bedoeld.”

Snapt u dat de EU-leiders premier Johnson niet meer vertrouwen, als hij eenzijdig afspraken opzegt die niet zo lang geleden zijn gemaakt?

„De reactie van de EU op dit voorstel heeft er vooral mee te maken dat het een eenzijdige actie was, veel minder met de inhoud ervan. Als je een stapje terug doet, is het een prima plan.”

Johnson beloofde u in 2020 dat er geen grens in de Ierse Zee zou komen, die kwam er later toch. Waarom vertrouwt u hem nog?

„Boris Johnson is niet de eerste Britse premier die van zijn woord terugkomt en hij zal niet de laatste zijn. We maken allemaal fouten. Nu probeert hij een oplossing te vinden en daar werken wij graag aan mee.”

Tot die tijd ligt het bestuur van Noord-Ierland zo goed als stil. Is dat proportioneel?

„Wij hebben tenminste onze ministers laten zitten, zodat ze lopende zaken kunnen afhandelen. Anders dan Sinn Féin, die drie jaar lang helemaal geen ministers leverde in de jaren voor 2020. Het is waar dat de regering officieel niet bij elkaar kan komen, maar we moesten iets doen om de boodschap serieus over te brengen, dat er geen consensus tussen de twee gemeenschappen bestaat.”

Steeds minder Noord-Ieren identificeren zich als unionistisch of nationalistisch.

„Ja, die dynamiek ontkennen wij niet. Dat neemt niet weg dat als één van die beide kanten zich verzwakt voelt of bedreigd, dat alsnog de stabiliteit in Noord-Ierland ondermijnt.”

Lees ook deze reportage uit Noord-Ierland: Noord-Ieren bewegen weg van traditionele tweedeling

Bent u bang dat een referendum over Ierse eenwording dichterbij komt, ook omdat Noord-Ierland en Ierland door de huidige afspraken meer handel drijven onderling?

„Een overgrote meerderheid van de Noord-Ieren wil bij het VK aangesloten blijven. Dat is een veel grotere verzameling mensen dan alleen degenen die op unionistische partijen stemmen. Maar onze stem wordt slechts beperkt gehoord in Brussel. Hun lidstaat Ierland vertelt vooral de nationalistische kant, dus de EU krijgt een partijdig beeld van de situatie. Dat helpt niet.

„Het procotol ondermijnt de consensus in Noord-Ierland, dus dat moet anders. Het is de enige oplossing.”