‘Je moet op de filmset iemand hebben die zegt: zo is het genoeg’

Veel vaker, en op veel meer plekken inzetten van een intimiteitscoördinator. Dat is een van de preventieve maatregelen die de Raad voor Cultuur voorstelt om het wijdverbreide grensoverschrijdend gedrag in de cultuursector te voorkomen – naast bijvoorbeeld codes, meldpunten, en vertrouwenspersonen. Zulke coördinatoren begeleiden op filmsets intieme scènes, zodat iedereen veilig kan werken. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan; op dit moment werkt er maar een heel beperkt aantal mensen als intimiteitscoördinator, en die hebben het razend druk. Want steeds meer producenten willen dat er op hun filmsets met zo’n coördinator gewerkt wordt als er intieme scènes gedraaid worden.

Een van hen is Marjan Lammers. Ze werkt al ruim 25 jaar als opnameleider op filmsets, en daarnaast werkt ze sinds een paar jaar ook als intimiteitscoördinator. Ze werkte ook aan de Nederlandse Filmacademie, daar is ze naast opnameleider ook intimiteitscoördinator en helpt studenten bij het voorbereiden en opnemen van seksscènes of andere intieme scènes voor in hun films.

Lammers is in de nasleep van de #MeToo-schandelen in de Verenigde Staten in 2019 begonnen als intimiteitscoördinator in Nederland, en samen met Markoesa Hamer, Cynthia Abma en Anna van Schijndel heeft ze Intimiteitscoördinatie Nederland opgericht. Het beroep bestond toen alleen nog maar in de VS en Engeland. Als je aan haar vraagt waarom er zoveel behoefte blijkt te bestaan aan dit vak, zegt ze: „We zijn nu alerter op de machtsverhoudingen op set, en er is behoefte aan goede begeleiding bij intieme scènes. Regisseur en acteur zijn twee ingrediënten voor grensoverschrijdend gedrag. Een regisseur wil alles uit die acteurs halen, en acteurs willen alles geven. Zeker als ze jong zijn, zijn ze geneigd hun grenzen over te gaan; er is een scheve machtsverhouding. Stel de afspraken zijn gemaakt, je bent keurig bezig, het is take 5, en de regisseur verzucht; ik blijf dat broekje in beeld zien, wil je ‘m toch niet uitdoen? Vaak zijn acteurs geneigd om dat te doen, omdat ze niet degene willen zijn die het shot verpesten. Daar grijpen wij nu in.”

Hiërarchie

Het is belangrijk dat de intimiteitscoördinator er bij is op de set zelf, niet alleen bij het repeteren en het maken van de afspraken vooraf, zegt Lammers. „In de hiërarchie van de filmsets grijpt niemand in, behalve de regisseur. Dan is het fijn om er iemand van buitenaf bij te hebben die zegt; nu gaan we over de afgesproken grens heen.” Dat is volgens Lammers óók de reden dat het niet zo makkelijk is om snel meer intimiteitscoördinatoren in te zetten, wat de Raad adviseert. „Iemand wordt niet zo maar intimiteitscoördinator. Wij hebben de nodige cursussen gedaan en je moet weten hoe het werkt op een set. Je moet vlieguren hebben gemaakt zodat je weet wanneer je in kunt grijpen.” Bovendien moet je de intimiteitscoördinator niet verwarren met een vertrouwenspersoon, zegt Lammers. Dat gebeurt nog steeds. De intimiteitscoördinator begeleidt het opnemen van intieme scènes en is geen aanspreekpunt. Ook is het de vraag of deze functie zin heeft in veel andere sectoren. „In toneel wel, daar heb je die functie ook, vooral in Engeland; daar heet het intimicy director. En bij dans kan je je er ook iets bij voorstellen.”

Raad voor Cultuur: extra risico grensoverschrijdend gedrag in de cultuursector

Aanvankelijk waren sommige regisseurs huiverig dat door zo’n ‘toezichthouder’ het vuur uit de scènes zou verdwijnen. Maar die angst neemt af, merkt Lammers. „Wat wij doen is ‘afdwingen’ van tijd aan de voorkant. Om te praten, repeteren, te bedenken wat je nou eigenlijk wil en daar duidelijke afspraken over te maken. Zodat je als acteur niet meer om acht uur ‘s ochtends op de set staat en tegen je medespeler moet zeggen: ‘Nou, ik zie je zo in bed.’ Ik heb nog wel meegemaakt dat een regisseur dan eenmaal op de set zei; als jullie vast gaan oefenen, ga ik nog even koffie halen. En daar staat dan de hele crew omheen.”

Trailer van serie The Deuce:

De functie is ontstaan in de VS na #MeToo. In de tv-serie The Deuce moest een actrice zoveel porno- en seksscènes spelen dat het onveilig voelde. Ze dacht; hoe kan ik dit aanpakken zodat ik er nog een beetje ‘sane’ uitkom, en kwam terecht bij de stuntcoördinator van dat project. Lammers: „Eigenlijk zijn wij de stuntcoördinatoren van de intieme scènes. Waar je bij een stunt fysiek gewond kan raken, kan je dat bij intieme scènes psychisch.”

Haar werk begint dan ook met het script. Het is vaak al niet helder wat intieme scènes zijn. „Dan zegt de producent dat ik aan de slag kan met vijf intieme scènes, maar ik lees het scenario en zie dat er wel zeventien scènes in zitten. Zo is naakt een dood lichaam spelen bijvoorbeeld ook al heel intiem. Daarnaast bespreken we ook het soms vage taalgebruik van de scripts; Piet en Marie lopen de kamer in en hebben stomende seks, maar wat is dat?” Als dit soort scènes niet helder in een script staan, kunnen castingagenten ook niet vooraf aan acteurs laten weten wat ze moeten doen voor zo’n rol. „Een regisseur zegt dan op de set bijvoorbeeld dat alles bloot moet en de actrice gevingerd wordt. Daar kan je natuurlijk van schrikken, dat kan bij stomende seks, daar heeft iedereen zijn eigen ideeën bij.”

Volgens Lammers pakt bijvoorbeeld de serie Brigderton het uitstekend aan. Ook daar werkte een intimiteitscoördinator aan mee. „Je ziet in beeld helemaal niets in die scènes, maar toch wordt dat door veel kijkers als ‘stomende seks’ geïnterpreteerd.” Helemaal mis ging het in 2013 bij La Vie d’Adèle, waarin een scène zit van acht minuten seks tussen twee meisjes. „Die regisseur was gewoon niet te houden. Ze hebben tíen dagen over die scène gedraaid!” Schrijfster Julie Maroh, op wier autobiografische strip de film gebaseerd is, noemde deze vrijscène „onwetend, niet overtuigend, pornografisch”. Actrice Léa Seydoux betichtte de regisseur ervan een wispelturige slavendrijver te zijn.

Trailer van La Vie d’Adèle:

Tot in de details

Lammers spreekt iedereen van tevoren apart over hoe ze het voor zich zien; de acteurs en de regisseur. „Dan krijg ik ook de dingen te horen die ze onprettig vinden, bijvoorbeeld omdat ze in hun jeugd iets naars hebben meegemaakt. Je bent in dit vak ook een halve psycholoog.” En dan gaat ze aan de slag met acteur en regisseur. Tot in de details. „We bespreken letterlijk elke zin van de scène; wat gebeurt er hier, waar zijn de handen tijdens de actie. En wat hebben we nodig?”

Lees ook: Frontaal mannelijk naakt is in trek in Hollywood. Deze make-upartiest verzorgt de stuntpiemels.

In de filmwereld wordt tegenwoordig gewerkt met speciale bescherming om geslachtsorganen en borsten af te dekken, zoals siliconen strapless strings. „Wij zorgen ervoor dat geslachtsdelen elkaar niet hoeven te raken. En we repeteren ook alles, bijvoorbeeld hoe lang zoenen we, we tellen echt. En hoe, met tong?” Uiteindelijk heeft Lammers een nauwkeurige choreografie van zo’n intieme scène. „Juist omdat alles vastligt, kunnen de acteurs zich op de emotie concentreren. Alle koudwatervrees verdwijnt.”

Maar voorlopig, merkt Lammers, is het ongemak en de gevoeligheid over intieme scènes groot, dat merkt ze ook op haar werk met studenten bij de Nederlandse Filmakademie. Op de vraag of dat ooit weer zal afnemen, zegt ze: „We zijn na MeToo aan het herdefiniëren wat er kan in de kunst met intimiteit. Iedereen is van slag en durft bijna zijn vingers niet meer te branden aan intieme scènes, bang om het verkeerd aan te pakken. Maar intimiteit hoort bij het leven en ook in film en theater. Ik denk dan ook dat over tien jaar dit beroep er wel eens in alle kunstgenres zou kunnen zijn en dat is een goede zaak. Niets is mooier dan een geweldige intieme scène.”