Iván Fischer dirigeerde Beethoven voor tweeduizend jongeren: „Dit is muziek die u bang maakt!”

Al decennia is hij een vaste speler in het Concertgebouw. En toch is een concert onder leiding van de Hongaarse dirigent Iván Fischer (71) altijd weer verrassend – in klank, opzet of in allebei. Fischer werd vorig seizoen na 35 jaar samenwerken ‘honorair gastdirigent’ van het Concertgebouworkest. In Budapest stichtte hij ongeveer zo’n 40 jaar geleden zijn eigen Budapest Festival Orchesta als proeftuin voor experiment. Dit weekend bood de unieke kans hem op twee achtereenvolgende avonden met die beide orkesten te beluisteren– en dan ook nog tweemaal in Beethoven.

Het was een proeverij met eerlijke startkwalificaties. Beide toporkesten zijn (met Fischer) gepokt en gemazeld in Beethoven. In Amsterdam klonk de hele symfonieëncyclus live, met Budapest nam Fischer ze op.

Vlezig applaus

Beethovens Vijfde klonk vrijdag in de meesterwerkenserie ‘Essentials’ van het Concertgebouworkest voor een afgeladen zaal. De gemiddelde leeftijd lag rond de dertig, minstens één generatie jonger dan normaal dus – zo niet twee. Zelfs het applaus klonk anders; vleziger. Maar dat was nog maar het begin van de verrassingen.

Fischer, een ras-pedagoog die door een eerder huwelijk ook vloeiend Nederlands spreekt, greep zijn kans het publiek met charmante lekenpraatjes door Beethovens symfonische ontwikkeling te gidsen.

Hoe schokkend zijn die tragische openingsnoten van de Vijfde (ta-ta-ta-taaa!!) nou eigenlijk? Je snapte het nadat het orkest flitskort de openingspassages van de vier voorafgaande symfonieën had gespeeld – met Fischer als commentator. „Ik ken veel mensen die altijd een opgejaagd gevoel hebben”, zei hij over het eerste deel (tweeduizend zuchten van herkenning). „Deze muziek gaat daarover. Zij sláát ons! U krijgt nu muziek die u bang maakt.”

De uitvoering was uitstekend; helder, gedragen zangerig in het ‘Andante’ („Luistert u nu naar Beethovens ziel…”) en ragfijn polyfoon aan het vreugdevolle slot, met een statige, late opkomst van de trombones als extra effect.

Orkestrale verbroedering

Eén nadeel: je miste door de betoogjes de grootschaliger vervoering die in de Derde symfonie zaterdag werd gerealiseerd door het Budapest Festival Orchestra (BFO). Er klonken twee met zorg gekozen voorafjes: Louis Andriessens in demokratiese anti-esthetiek wat gedateerd aandoende Workers Union (1975) en Mozarts stevig gespeelde Concert voor twee piano’s met Arthur en Lucas Jussen, die nóg meer bijval oogstten voor de Fledermaus-fantasie; een geramd succesvolle encore, ook in de door de Nederlandse ambassade gesponsorde tournee die nog volgt.

Nu kon het vergelijken beginnen. Natuurlijk, muziek is geen wedstrijd, maar wanneer hoor je één dirigent aansluitend met twee orkesten Beethoven uitvoeren?

Observatie één: het BFO heeft iets innemend weerbarstigs. In het openingsdeel van Beethovens Derde bleven de schubben nog gesloten, al wekte de transparantie van de snelle strijkersfiguren ook hier al bewondering. Maar het werd nog veel beter. Ongehoord was de klank van de contrabasgroep, middenachter opgesteld maar van een fluweligheid die tot achterin de zaal de oren streelde. Ook opvallend: zwelfiguren in de strijkers hingen diep in de snaar. Die eigenschap en het felle timbre van de hoorngroep maakten het ‘Scherzo’ tot een zinnelijk genot. Helemaal aan het slot werden de BFO-geledingen versterkt door 17 Concertgebouworkestmusici. De muziek had het niet nodig, maar het effect was desondanks spectaculair.

In Boedapest volgt komende week de omgekeerde stunt: dan sluiten Hongaarse musici zich aan bij het Concertgebouworkest. Op nóg meer muzikale verbroedering is het daarna wachten op Fischers terugkeer in februari; dan kun je als toehoorder in het orkest zitten, schouder aan schouder met de musici.