In musicals zijn de vrouwen meestal hetero

Noem eens een musical waarin een lesbisch personage zit. Volgens de Britse academicus James Lovelock, oprichter van QueerMusicals.com en auteur van het boek LGBTQ* characters and queer representation in musical theatre, zou je er zo vijf moeten kunnen opsommen. Dat is een optimistische schatting, want veel musicals met vrouwen die (ook) op vrouwen vallen, zijn er niet. Vanaf 26 september kunnen we er wel weer eentje bijschrijven. Dan is de Nederlandse première van The Prom, een musical over een middelbare scholiere die naar het schoolgala wil met haar vriendin. Het schoolbestuur keurt dit af en annuleert het feest, waarna het meisje veel te verduren krijgt van haar klasgenoten. Het verhaal is gebaseerd op een waargebeurde controverse.

Eerste lesbische hoofdrol

Op dit moment moet het bekendste lesbische musicalpersonage in Nederland nog de hoofdpersoon uit Fun Home zijn. Deze musical was in 2019 te zien en kreeg veel aandacht – al was de speelperiode kort en werd het stuk alleen in Amsterdam opgevoerd. In de voorstelling duikt een lesbische striptekenaar, Alison Bechdel, in haar familiegeschiedenis en legt verbanden tussen haar vaders homoseksualiteit en haar eigen coming-out.

Fun Home werd naar Nederland gehaald door OpusOne, een producent die vaker homoseksuele personages op de planken brengt. Dit zijn meestal mannen, bijvoorbeeld in Kiss of the Spider Woman (2015), Buyer & Cellar (2020) en Spring Awakening (2021), maar soms ook vrouwen. Afgelopen zomer waren bijvoorbeeld Charlotte en Cordelia te zien in Falsettos, de lesbische buren van de protagonist. Ook produceerde OpusOne in 2018 The Color Purple, waarin hoofdpersoon Celie een relatie krijgt met zangeres Shug Avery. Dit kwam nauwelijks naar voren in de filmbewerking van Steven Spielberg, maar viel wel te lezen in het oorspronkelijke boek.

Een ander voorbeeld is de musical Rent, die voor het laatst door Nederland toerde in 2016. Hierin maken een lesbische advocaat en haar biseksuele vriendin deel uit van een vriendengroep in New York. Waar Celie en Shug in The Color Purple een ingetogen liefdesduet zingen, hebben zij een spetterend nummer over de jaloezie in hun relatie.

Lesbische vrouwen moeten aangemoedigd worden om musicals te schrijven

James Lovelock, onderzoeker

Wie verder teruggaat in de tijd, stuit op Madam (1981). Hierin presenteert auteur Annie M.G. Schmidt een groep feministes als mannenhatende lesbiennes. Actiegroep Warm Lesbies Front protesteerde destijds en noemde de personages „naïeve, a-sexuele, kreterige, kijvende wijven die andere vrouwen proberen te lijmen met stroopwafeltjes”. Kortom: een representatie waar je als lesbische vrouw niet echt op zit te wachten.

Minnares van de senator

Musicals met lesbische personages zijn op één hand te tellen, maar waarom is het zo slecht gesteld met de representatie? Doordat vrouwen lang weinig kans kregen om musicals te maken, zijn er weinig vrouwelijke – en dus ook lesbische – stemmen in dit veld, vertelt de Britse theaterwetenschapper Lovelock in een beeldbelgesprek. Auteurs schrijven vaak vanuit hun eigen ervaring en denken minder snel vanuit andere perspectieven. Dat zie je ook aan de eerdergenoemde voorbeelden: Fun Home is gebaseerd op de autobiografische graphic novel van Alison Bechdel; de roman The Color Purple werd geschreven door de biseksuele Alice Walker.

De oplossing is dan ook simpel, volgens Lovelock: lesbische en biseksuele vrouwen moeten aangemoedigd worden om musicals te schrijven. Dan zullen hun ervaringen een plaats krijgen op het toneel en zal het aantal vrouwelijke gay-personages toenemen.

Dit is niet de enige oplossing voor het gebrek aan representatie. De keuzes van regisseurs spelen ook een rol. Zij kunnen ervoor kiezen om een lesbische relatie nauwelijks in beeld te brengen, zoals Spielberg deed in The Color Purple, of de diversiteit juist vergroten. Dit laatste gebeurde afgelopen zomer inHello Again van De Kernploeg.

Niet verborgen

In deze musical, gebaseerd op het toneelstuk Reigen, ziet het publiek een reeks ontmoetingen tussen koppels met verschillende seksuele oriëntaties. Schrijver Michael John LaChiusa verving in zijn musicalbewerking al enkele heteroseksuele personages voor homoseksuele mannen, maar pas in een filmversie uit 2017 was ook een lesbische scène te zien. Het wervelende ‘Mistress of the senator’ werd opeens tegen een vrouw gezongen, terwijl de senator voorheen altijd een man was. Bij De Kernploeg besloot regisseur Benno Hoogveld hier ook voor te kiezen, en voegde zo lesbische/biseksuele personages toe aan het Nederlandse musicallandschap.

In vergelijking met Amerika of het Verenigd Koninkrijk loopt Nederland achter. De lijst van producties met lesbische personages op QueerMusicals.com telt tot dusver zo’n dertig titels, maar de overgrote meerderheid heeft de Nederlandse podia (nog) niet bereikt.