In september 2016 onderbreekt de betaalzender Sky Sport de samenwerking met voetbalanalist Paolo Di Canio, omdat op televisie diens fascistische tatoeage zichtbaar was. Op de rechterarm van de voormalige aanvaller staat in Romeinse letters ‘DUX’ getatoeëerd: de Latijnse variant van ‘Duce’ (leider), de eretitel waarmee Mussolini zich liet aanspreken.
Di Canio’s sympathie voor het uiterst rechtse gedachtegoed is dan evenwel al jaren bekend. Zo begroette Di Canio in 2005 in Livorno, als aanvoerder van Lazio, de uit Rome meegereisde supporters met gestrekte arm, de beruchte fascistische groet. Voor de tatoeage op tv krijgt Di Canio een schorsing van vier maanden. Daarna is iedereen het incident allang weer vergeten.
Zijn oude club Lazio, die dinsdagavond Feyenoord ontvangt in de Champions League, heeft een harde kern met een jarenlange geschiedenis van racistische en antisemitische liederen en slogans. Samen met de supporters van Hellas Verona staan de ultra’s van Lazio bekend als de meest extreem-rechtse in heel Italië. Ze verbroederen soms ook openlijk met neo-fascisten. In juni 2020 protesteerden extreme fans van Lazio, maar ook van AS Roma, samen met leden van de neofascistische partij Forza Nuova bij het Circus Maximus in Rome tegen de anticoronamaatregelen van de overheid. Journalisten waren niet welkom en werden, net als de ordediensten, bekogeld met onder meer flessen.
Lees ook Financieel directeur Pieter Smorenburg van Feyenoord: ‘We nemen iets meer risico, maar dat doen we met verstand’
Veel racistische en antisemitische stadionliederen halen in Italië nog nauwelijks het nieuws, maar soms doet een absoluut dieptepunt wel nog stof opwaaien. Zoals de antisemitische flyers en stickers van Anne Frank in een shirt van AS Roma, die de Lazio-fans in 2017 achterlieten op de tribune van hun rood-gele stadsrivalen. De clubvoorzitter van Lazio boodzijn verontschuldigingen aan de joodse gemeenschap aan en liet een krans achter bij de synagoge, aan de oever van de Tiber. Kort daarna werden in Italiaanse voetbalstadions fragmenten uit Anne Franks dagboek voorgelezen. Maar ook dit incident waaide weer relatief snel over.
„Ga bidden in je synagoge, dan laat ik jou wel ontkomen” – het is een ‘doodnormaal’ voetballied van Lazio, aan het adres van de Roma-fans. In het Olympisch Stadion werd eerder dit jaar een jongeman opgemerkt in een shirt met de ‘spelersnaam’ Hitlerson in combinatie met rugnummer 88 (wat staat voor ‘Heil Hitler’). Het bleek een Duitse Lazio-fan. De club legde hem een levenslang stadionverbod op. Op grote spandoeken verscheen ook al eens de haatspreuk: „Auschwitz jullie vaderland, de ovens jullie thuis.” En de AS Roma-fan wordt geregeld uitgescholden als ‘romanista ebreo’ – Rome-fan, jij bent een Jood.
Haatdragende slogans
Waar komt dit toch vandaan? De Roma-fans tellen heel wat Italiaanse Joden in hun rangen, ook gewoon omdat de Roma-fans veel talrijker zijn, legt oud-radiojournalist en Lazio-supporter Marino Sinibaldi uit. „AS Roma ontstond uit de fusie van een aantal wijkploegen in Rome, en nam al die supporters mee aan boord van de nieuwe club. Lazio komt oorspronkelijk uit het noorden van Rome, waar traditioneel ook vaker rechts wordt gestemd.”
In voetbalstadions zetten supporters zich af tegen hun tegenstander, en tegen al wie enigszins anders is. Sinibaldi: „En eeuwenlang was de Jood in Rome de enige die ‘anders’ was. Er waren nauwelijks zwarten en ook geen protestanten. De Jood, en vandaag ook de zwarte, belichamen dus bij uitstek De Ander.”
Lazio heeft zeker niet het monopolie op haatdragende slogans, schreef de Italiaanse-Joodse journalist en voetballiefhebber Davide Lerner na de rel met de Anne Frank-stickers, in een opiniestuk voor de progressieve Israëlische krant Haaretz. „De grote meerderheid van de ultra’s in Italië behoren tot het extreem-rechtse kamp”, zegt Lerner aan de telefoon vanuit New York. „Dat geldt voor de harde kern van Lazio, maar ook voor die van AS Roma, Inter en Juventus. Sommige Lazio-fans schelden de Roma-fans uit als ‘Joden’, maar sommige ultra’s van Inter Milaan – die een band hebben met de harde kern van Lazio – schreeuwen eveneens ‘Rossoneri ebrei’ en schelden de AC Milan-fans dus uit voor ‘Joden’.”
Een Joodse supporter van AS Roma, die wegens de spanningen rond de oorlog tussen Israël en Hamas liever niet met zijn naam in NRC wil, vindt het racisme jegens zwarte spelers in het stadion echter veel opvallender. Antisemitisme heeft hij in het Olympisch Stadion zelf nog niet opgemerkt. „Ik hoor wél zeer geregeld oerwoudgeluiden naar zwarte spelers, net als beledigingen tegen het Roma- en Sinti-volk.”
Zeker niet de hele harde kern van een club is racistisch en fascistisch, maar vele anderen nemen het nauwelijks serieus of doen vrolijk mee. De Roma-supporter vindt het zo kwalijk, dat hij twijfelt of een Italiaans voetbalstadion nog wel een plek is om samen met kinderen te bezoeken.
Geregeld bagatelliseren de ultra’s hun eigen racisme, alsof dit nou eenmaal bij het voetbal zou horen. Zo stuurden de ultra’s van Inter in 2019 een brief aan hun eigen speler, de Belgische spits Romelu Lukaku, om hem uit te leggen dat de racistische belaging door Cagliari-supporters geen écht racisme zou zijn geweest. „Lukaku, je moet nou eenmaal begrijpen dat wij in Italië bepaalde dingen doen om de ploeg te helpen en om de tegenspelers op de zenuwen te werken. Niet uit racisme, maar wel om hen te doen falen.” En Luca Castellini, leider van de beruchte harde kern van Hellas Verona en bestuurslid van het neofascistische Forza Nuova, omschreef het racistische gedrag van de supporters jegens de zwarte Italiaanse speler Mario Balotelli ooit als „folklore”.
Er staan in Italië evenwel straffen – van geldboetes tot een celstraf – op uitspraken of handelingen die aanzetten tot geweld en discriminatie op basis van religie, etniciteit of nationaliteit. Ook uitingen van sympathie voor het nazi-fascisme zijn verboden. Maar Italiaanse stadions lijken wetteloze zones waar dit verbod vaak niet geldt. Een stadionverbod wordt wel opgelegd aan supporters die zich misdragen, maar het is meestal complex om schuldige individuen te vinden in zo’n grote groep.
Chantage door supporters
Ook de club zelf kan worden bestraft voor het wangedrag van zijn supporters, met een boete of de gedwongen sluiting van een deel van het stadion. Maar dat gebeurt niet langer automatisch, nadat was gebleken dat de harde kern de maatregel aangreep om het eigen clubbestuur te chanteren. In ruil voor ‘goed gedrag’ op de tribune, eisten de ultra’s lagere ticketprijzen en andere voordelen. Het overkwam Juventus, dat een klacht tegen de eigen supporters indiende.
Een wedstrijd stilleggen kan ook, maar het gebeurt eigenlijk zelden. En geldboetes voor racisme – zoals de 20.000 euro die Lazio ooit betaalde wegens racisme tegenover Balotelli – maken nauwelijks indruk op moderne voetbalclubs, die miljoenenbedrijven zijn. Het racisme tegen Lukaku, die nu bij AS Roma speelt, ging na het incident met Cagliari niet alleen door, eerder dit jaar kreeg de Belg zélf een rode kaart, omdat hij na een doelpunt een afkeurend gebaar naar racistische supporters had gemaakt.
De Joodse supporter van AS Roma vindt educatie, zeker ook bij de jonge generatie supporters, daarom minstens zo belangrijk als sancties. Daar sluit radiojournalist Marino Sinibaldi zich bij aan. „Jonge supporters vormen hun identiteit tegenwoordig uitsluitend rond de eigen club. Het ontbreekt hen vandaag aan andere sociale ervaringen, zoals een studie, een politieke beweging, of het verenigingsleven.”
Wordt de identificatie met je club zo allesomvattend, dan kan je de ander, en ieder wie enigszins anders is, niet langer aanvaarden. „Andermans nederlaag is de bron van jouw geluk. Zo werkt het in de sport”, zegt Sinibaldi. „Maar het wordt ronduit gevaarlijk als zo’n opvatting ook in het échte leven binnensijpelt.”
Lees ook 93 meldingen bij KNVB, maar racisme aanpakken op het voetbalveld is zo makkelijk nog niet
