In een rechtszaal in Den Bosch ging het twee dagen lang over een andere wereld. Eentje zonder landsgrenzen, waar computercode regeert. En waarbinnen het vanzelfsprekend is dat je alles doet om je financiële privacy te waarborgen.
In die wereld spreken ze een andere taal. Dat blijkt voortdurend gedurende de inhoudelijke behandeling van de rechtszaak tegen de Russische software-ontwikkelaar Alexei Pertsev (30). Het is een grote vertaalworsteling, voor alle betrokkenen. Dat begint al bij de voertaal.
De verdachte, die augustus 2022 in Amstelveen werd opgepakt, is Russisch. Maar zijn werkende leven is in het Engels. De rechtszaak is in het Nederlands. Voor beide talen is een tolk ingehuurd. Op dag twee komt er nog een tolk bij, voor de vertaling van Nederlands naar het Engels.
Het maakt de worsteling eerder groter. Dat komt doordat de tolken moeten vertalen over een wereld die ze niet kennen, de cryptoversie van cyberspace, de online wereld. Met daarin entiteiten die buiten die wereld niet bestaan. En met heuse digitale ceremonies, waarbij onder meer aandelen of ‘tokens’ worden uitgedeeld aan gebruikers, investeerders en ontwikkelaars. Die wereld heeft zijn eigen wetmatigheden en cultuur, die in de rechtszaal onder een vergrootglas worden gelegd en bevraagd.
Naast dit alles doet ook nog de juridische taal ertoe. Illustratief is een van de eerste zinnen van het pleidooi van de advocaat van de verdachte. Hij heeft een voetnoot geplaatst bij het woord ‘voorwerpen’, die volgens justitie zouden zijn witgewassen. Want zijn virtuele valuta ‘voorwerpen’? Dat is volgens hem juridisch nog niet uitgekristalliseerd.
Een van de vrienden van verdachte Alex Pertsev in het publiek is de uit Amerika ingevlogen software-ontwikkelaar Ameen Soleimani. Soleimani heeft meegewerkt aan de bouw van de online dienst waarvoor Pertsev wordt vervolgd. Het is de cryptomixer Tornado Cash, die je kunt gebruiken om de sporen uit te wissen die je met cryptotransacties achterlaat. Hackers gebruikten Tornado Cash om gestolen cryptogeld weg te sluizen. Het OM acht dat voor omgerekend zeker 1,2 miljard dollar bewezen.
Verschillende visies op privacy
In de zaak botsen verschillende visies op privacy met elkaar. De officier van justitie benadrukt dat de verdachte van alles had kunnen doen om te voorkomen dat criminelen Tornado Cash misbruikten, maar dat bewust en actief heeft nagelaten. Pertsev wordt daarom beschuldigd van het ‘medeplegen van gewoontewitwassen’. Dat had hij volgens het OM onder meer kunnen voorkomen door vooraf de mogelijkheid in te bouwen om transacties te kunnen monitoren. Zoiets is in de wereld van het OM vanzelfsprekend.
Het gaat direct in tegen een aantal aannames die breed worden gedeeld in de wereld van Pertsev. Daarin geldt het bijhouden en opslaan van informatie over gebruikers en hun transacties als een gevaar. Dit soort databases zijn een lokaas voor hackers. Die moet je vermijden.
Het uitgangspunt in zijn gemeenschap is dat gebruikers zoveel mogelijk zelf de baas zijn over hun data en financiën. Een andere basisregel is dat het goed is om projecten ‘decentraal te organiseren’ – dat wil zeggen: dat een gemeenschap samen werkt aan een project, zonder centrale leiding. Zoals bij een bedrijf met een baas en bestuur wel het geval is. In deze wereld wordt Pertsev gezien als een martelaar, die al negen maanden onterecht in voorarrest heeft gezeten voor de code die hij schreef.
Lees ook Hoe een Rus uit Amstelveen met zijn ‘cryptomixer’ voor de Nederlandse rechter belandt
Soleimani, een lange man in een strak zwart pak en met wilde zwarte krullen en baard, springt bijna uit zijn vel als een rechter informeert ‘waarom iemand software open source zou maken’. Hij twittert over de zaak: „Als het OM zijn zin krijgt is iedereen in crypto schuldig aan een vorm van criminele activiteit.”
Om elkaar te begrijpen gebruikt iedereen metaforen en vergelijkingen. Ze zijn hard nodig. De verdachte doet het als hij de drie rechters de behoefte aan financiële privacy probeert uit te leggen. Waarschijnlijk hebt u op uw telefoon een app van een bank, zegt hij. En ik kan niet meekijken in de communicatie tussen u en uw bank. Waarom zou dat bij crypto, waar alle transacties openbaar zijn, anders moeten zijn? Daarom bouwde hij cryptomixer Tornado Cash.
Idealist, geen crimineel
Zoals veel vergelijkingen gaat hij ook ergens mank. Een bank weet wie haar klanten zijn en moet verdachte transacties melden. Dat is een essentieel verschil met hoe Tornado Cash functioneert, dat volledig anoniem te gebruiken is.
Advocaat Keith Cheng zet zijn cliënt neer als een idealist. „Hij zag het als zijn persoonlijke missie om privacy te bevorderen voor legitieme gebruikers.” Veel van de technische aannames van het OM getuigen van onbegrip van de cryptowereld. Ze gaan eraan voorbij dat een groot deel van Tornado Cash inmiddels autonoom opereert en niet te stoppen is.
Ook officier van justitie Martine Boerlage doet haar best de complexe materie in eenvoudige bewoordingen te vatten. Ze spreekt van digitale bankrovers in plaats van hackers. En ze besteedt veel tijd in haar requisitoir aan het duiden van de realiteit achter de computercode, waarmee ze een heel ander beeld schetst dan dat van idealistische digitale bouwers.
Rondom het niet te stoppen robotje van computercode bestond een heel ecosysteem, zegt ze. De decentraliteit waar Tornado Cash voor zou staan, was volgens haar grotendeels schijn, en diende een commercieel doel omdat het bijdroeg aan de populariteit van de dienst. Binnen Tornado Cash was wel degelijk sprake van hiërarchie, waarbij Pertsev opdrachten gaf en het werk van anderen goed of afkeurde. Er waren uitbetalingen en er was marketing. Kortom, eigenlijk net een gewoon bedrijf, met Pertsev in de directie.
Natuurlijk kan een privacyinstrument als een cryptomixer voor goede doelen worden gebruikt, betoogt ze. Voor de betaling van een abortus, bijvoorbeeld. Maar meestal gingen de stortingen in Tornado Cash met tonnen tegelijk. Alleen daarom al hadden bij de makers alarmbellen moeten afgaan.
Ze eist 64 maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf, met aftrek van voorarrest. En het verbeurd verklaren van zijn al in beslag genomen cryptovaluta, Porsche en Zwitserse bankrekening, met in totaal een waarde van 1,7 miljoen euro. De advocaat vraagt vrijspraak. Op 14 mei doet de rechtbank uitspraak.
