In bezet Oekraïne plegen ‘partizanen’ verzet

Op de website ‘Centrum van Nationaal Verzet’ van de Oekraïense overheid staan tips voor burgers die de Russische bezetter willen dwarsbomen. Er is een lijst met 198 geweldloze acties (nummer 54: de rug toekeren), maar er is ook een uitleg voor het leggen van een hinderlaag met explosieven, en voor het gebruik van granaatwerpers. Bij ‘Hoe een Russische tank te starten en stelen’ wordt de bediening van een T-72 tank in detail toegelicht.

Het virtuele verzetscentrum heeft een duidelijk doel, blijkt uit de tekst op de homepage. „Ieder van ons kan de vijand trotseren en bijdragen aan de overwinning. Samen zullen we de levens van de bezetters tot een hel maken. Doe mee!” Begrippen uit de Tweede Wereldoorlog keren terug: partizanen strijden tegen bezetters en collaborateurs.

Buitenlandse waarnemers zien een toename van Oekraïens verzet in door Rusland veroverde gebieden. Alexander Motyl, Oekraïne-expert aan de Amerikaanse Rutgers University, schatte eind mei dat tweehonderd Russische soldaten waren gedood door partizanen. De laatste weken raakten in de oblasts (districten) Cherson en Zaporizja diverse pro-Russische bestuurders gewond door autobommen. Op 24 juni kostte zo’n aanslag het leven aan Dmytro Savloetsjenko, een pro-Russische activist die net was benoemd als hoofd van de afdeling Jeugd en Sport in Cherson.

Het ondergrondse verzet – deels vrijwilligers, deels professionele soldaten – speelt zich vooral af in en rond Cherson en Melitopol, twee zuidelijke steden die binnen een week na de invasie door het Russische leger werden veroverd. Beide steden zijn strategisch belangrijk voor toegang tot de in 2014 door Rusland geannexeerde Krim. Op pamfletten en posters worden pro-Russische bestuurders bedreigd of Russische soldaten opgeroepen om naar huis te gaan. Graffiti en vlaggen tonen de Oekraïense kleuren geel en blauw. Zwaardere acties zijn het beschadigen van infrastructuur en (pogingen tot) liquidatie.

Sabotage-acties

De omvang en effectiviteit van de Oekraïense guerrilla is moeilijk te meten. Oekraïne maakt het groot om het nationale moreel te ondersteunen en het Russische moreel te ondermijnen. Rusland maakt het klein om het beeld van ‘bevrijding’ en tevreden burgers in stand te kunnen houden.

Avril Haines, directeur van de Nationale Inlichtingendiensten van de VS, zei vorige week tijdens een conferentie dat Rusland vanwege de strijd in de Donbas grote moeite heeft om het veroverde gebied in het zuiden te behouden. De Russen hebben daar aan de voorzijde te maken met openlijke strijd, aan de achterzijde met guerrilla-acties. Ten noordwesten van Cherson duwt het Oekraïense leger de vijand terug, mede dankzij sabotage-acties van partizanen.

Ook elders in het zuiden ondersteunt sabotage de inspanningen van het Oekraïense leger. Zo claimt het verzet de ontsporing van een gepantserde Russische trein met munitie bij Melitopol, afgelopen weekend.

De bezetter moet permanent de aanwezigheid van partizanen voelen en mag zich nooit veilig voelen

Serhi Koezan Centrum voor Veiligheid en Samenwerking

Rusland probeert de veroverde regio’s in het zuiden te russificeren, via onderwijs, geld en bestuur. Anders dan Poetin wellicht verwachtte, is het enthousiasme voor Rusland in Zuid-Oekraïne zeer beperkt. In Melitopol zou één op de tien inwoners zijn ‘overgelopen’. Vorige week liet de door Rusland benoemde bestuurder van Cherson weten dat een eerder uitgesteld referendum over aansluiting bij Rusland deze herfst zal plaatsvinden.

Een stabiele regionale regering wordt echter een „aanzienlijke uitdaging” voor Rusland, zei de Amerikaanse analist Michael Kofman tegen CNN. „Prominente collaborateurs zullen worden geliquideerd, andere zullen leven met angst.” Pro-Russische bestuurders moeten nu al permanent worden beveiligd en lopen rond met kogelwerende vesten. Uit onderschepte communicatie van Russische soldaten met thuis blijkt dat zij zich niet veilig voelen in bezet gebied.

Lees ook over de russificatie van Cherson

Nooit veilig voelen

Dat is precies wat het verzet beoogt, zei Serhi Koezan, hoofd van de Oekraïense denktank Centrum voor Veiligheid en Samenwerking tegen The Guardian. „De bezetter moet permanent de aanwezigheid van partizanen voelen en mag zich nooit veilig voelen.”

Het verzet bestaat niet uit spontane acties van willekeurige burgers. De acties worden gecoördineerd door de SSO, een eenheid voor speciale operaties binnen het Oekraïense leger, opgericht in 2015 nadat guerrilla in de Donbas faalde. Een anonieme betrokkene bij de SSO zegt in The Economist dat de eenheid drie taken heeft: militaire actie, ondersteunen van operaties en psychologische oorlogsvoering. De training van burgers is gebaseerd op een guerrilla-handboek van de Zwitser Hans von Dach uit 1957, Der totale Widerstand, over verzet tegen een mogelijke bezetting door het Warschaupact.

Geselecteerde verzetsstrijders bereiden zich al jaren voor op een Russische bezetting. Ze weten hoe ze anti-Russische campagnes kunnen voeren met flyers en affiches, informatie kunnen verzamelen en doorspelen naar Oekraïense autoriteiten en politieke overlopers kunnen liquideren. Al ruim voor de Russische invasie is er een netwerk van informanten opgebouwd. Wapendepots en safehouses voor verzetsstrijders zijn ingericht.

De partizanen zijn zich bewust van het grote risico, zegt Serhi Koezan. Familieleden zijn kort voor of meteen na de invasie uit de regio geëvacueerd. Rusland probeert het verzet te onderdrukken door vermeende partizanen te ontvoeren en te martelen. Igor Kolychajev, oud-burgemeester van Cherson, is vorige week opgepakt omdat hij weigerde Russische opdrachten uit te voeren. Ivan Fedorov, de verbannen burgemeester van Melitopol, werd in maart vijf dagen ontvoerd. Nu bericht hij op Telegram vanuit Oekraïens gebied over Oekraïense acties.