Huiveringwekkende oase in de steenwoestijn

Het is ze weer gelukt. Kort na de Bloempot, het in 2021 geopende depot van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, hebben de architecten van MVRDV een nieuw spektakelstuk afgeleverd: The Valley op de Zuidas in Amsterdam. Met drie bizarre, rotsachtige torens op een onderbouw van vijf etages is The Valley een vreemd uitgedoste indringer in de bekendste en duurste kantoorwijk van Nederland. De curieuze, hoekige aanhangels aan de torens (met een hoogte van 66, 76 en 100 meter) dienen niet alleen als erkers en dakterrassen, maar ook als bloembakken, waarin, naar een ontwerp van tuinarchitect Piet Oudolf, ruim 13.000 planten staan en ook 270 bomen en struiken zijn geplant.

Al kort na de presentatie van The Valley in 2015 klonk de kritiek dat de computerbeelden van weelderig begroeide rotswanden de toekomstige werkelijkheid geweld aandeden. Door een teveel aan wind en een tekort aan grond zouden de bomen en struiken nooit zo groot worden als de ontwerpers voorstelden, voorspelden critici. Maar nu de planten al minstens een half jaar in de grond staan, blijkt de kritiek voorbarig. Dankzij irrigatie hebben de meeste planten de ongewoon droge zomer van 2022 overleefd en is de kans groot dat The Valley ondanks de klimaatverandering over een jaar of tien een oase is in de steenwoestijn op de Zuidas.

Tweede stadshart

Niet alleen door het verticale bos en de uitkragende bouwdelen waarvan er elf zo groot zijn dat ze weg lijken te zweven, wijkt The Valley af van alle torens die de afgelopen kwart eeuw zijn gebouwd tussen de Amsterdamse ringweg A10 en de wijk Buitenveldert. Met horeca-gelegenheden en winkels op de begane grond, kantoren op de onderste zeven etages en daarboven 198 dure huurwoningen in vele soorten en maten is The Valley het eerste gebouw op de Zuidas waar werken, wonen en vermaak zijn gemengd.

Hiermee doet The Valley recht aan de oorspronkelijke plannen voor de Zuidas. Toen architect Pi de Bruijn het stedenbouwkundig ontwerp maakte voor de Zuidas, wilde hij dat de nieuwe wijk ‘gezellig’ zou worden. Eind jaren negentig was dit een tegendraads streven. Het waren de hoogtijdagen van de Superdutch architectuur van bureaus als MVRDV en OMA. Gebouwen mochten toen van alles zijn – conceptueel, nomadisch, deconstructivistisch of desnoods parametrisch – maar niet gezellig.

Om de Zuidas gezellig te maken, bepaalde De Bruijn dat het toekomstige tweede stadshart van Amsterdam voor minstens de helft moest bestaan uit woningen. Bovendien wilde hij dat woningen en kantoren in dezelfde blokken en torens zouden komen.

Unheimlich

Van De Bruijns masterplan voor de Zuidas, waarin pleintjes en grachten voorkomen, is weinig terecht gekomen. Niet alleen zijn er veel minder woningen gebouwd dan oorspronkelijk gepland, maar ook zijn die bijna allemaal bij elkaar in een strook neergezet, zodat wonen en werken gescheiden zijn. Zo is de Zuidas nu eerst en vooral een zakenwijk waar het ’s avonds leeg en stil is tussen de torens.

Hierin moet The Valley met een mix van kantoren, horeca en woningen verandering brengen. Volgens eigen zeggen hebben de architecten van MVRDV het gebouw ontworpen als een dorp. Daarom heeft de kolos met een vloeroppervlak van 75.000 vierkante meter grote publieke ruimtes gekregen, zeker in vergelijking met de andere, gesloten gebouwen op de Zuidas.

Een klein dakpark op de onderbouw, bereikbaar via een waterval van trappen, fungeert als de brink van het dorp. De paden, bekleed met dezelfde geel-beige Spaanse natuursteen, voeren op en neer langs grote plantenbakken en twee vijvertjes met glazen bodems die als bovenlichten dienen van de onderliggende lobby.

Ook de lobby, waar binnenkort enkele winkels en het nieuwe Sapiens Lab (een denktank over ‘een betere leefomgeving’) worden gevestigd, is een publieke ruimte. Met zijn gevels, die uit enigszins scheve vormen bestaan, doet de van onder tot boven met natuursteen beklede binnenruimte denken aan een grot.

Subliem

De prachtige stenen bekleding, waarin tal van kristallen en fossielen zijn te zien, vormt een schril contrast met de vlakke, doodse gevels van spiegelglas die The Valley ook heeft. De oostgevel van de kolos, grenzend aan een gracht die het gebouw scheidt van de voetbalvelden van AFC, is zelfs vrijwel geheel bekleed met donker spiegelglas, het akelige gevelmateriaal dat dertig jaar geleden helaas in de mode was in de kantoorbouw.

Lees ook: De ruïnes van het kapitalisme

Ook de puien van de winkels en horecagelegenheden aan de straatkant bestaan uit armzalige glazen panelen. Hierdoor is The Valley ondanks de publieke ruimtes en het grote aantal planten niet echt gezellig dorps geworden – MVRDV is en blijft nu eenmaal een ‘conceptueel’ Superdutchbureau. Maar de huiveringwekkend monotone glasgevels zorgen er wel voor dat The Valley, gezien vanaf de voetbalvelden, oogt als een gigantische, oud-modische kantoorkolos waarin een cycloop drie vreemde pixeltorens heeft uitgehouwen. Zo heeft de Zuidas met The Valley zijn eerste gruwelijk mooie, sublieme gebouw gekregen.