Hoge stikstofboetes dreigen voor tientallen Overijsselse boeren

Tientallen boerenbedrijven in Overijssel dreigen boetes van „tien- tot honderdduizenden euro’s” opgelegd te krijgen als zij hun stikstofuitstoot binnen zes maanden niet drastisch verlagen, of aanvullende stikstofruimte kopen om meer te mogen uitstoten. Dit stelt de provincie Overijssel in een brief aan minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) en zegt gedeputeerde Tijs de Bree (Energie, Milieu en Arbeidsmarkt) tegen NRC.

Bij een aantal bedrijven moet de uitstoot zo fors terug worden gebracht, zegt De Bree, „dat dit er op neerkomt dat zij hun veestapel moeten halveren” om aan de eisen te voldoen. Het is voor het eerst dat een provincie dreigt forse boetes op te leggen aan deels ‘onvergunde’ bedrijven als die niet snel hun stikstofuitstoot terugbrengen. Hoewel Overijssel dit eigenlijk niet wil doen, wordt zij hiertoe gedwongen door de rechter.

De boerenbedrijven uit Overijssel horen bij een grotere groep van 2.400 agrarische ondernemers die sinds 2019 deels zonder vergunning hun bedrijf runnen. Tussen 2015 en 2019 breidden de bedrijven (met name veehouderijen) onder het Programma Aanpak Stikstof (PAS) uit. Deze bedrijven – ‘PAS-melders’ genoemd – hoefden destijds geen natuurvergunning aan te vragen, maar enkel een melding te doen bij de provincie, omdat ze relatief weinig stikstof uitstootten.

Lees ookDe drie plagen voor stikstofminister Christianne van der Wal

Maar in mei 2019 zette de Raad van State in de inmiddels beruchte uitspraak een streep door de aanpak die deze vrijstelling verleende, waardoor duizenden boeren bedrijven runden die onvergund stikstof uitstootten.

Milieuorganisatie

De provincies en het Rijk beloofden de afgelopen drie jaar dat deze bedrijven niet gecontroleerd en gestraft zouden worden. Maar milieuorganisatie MOB (Mobilisation for the Environment) van Johan Vollenbroek verzette zich hiertegen. Die wilde juist dat deze bedrijven gecontroleerd werden, omdat ze een substantiële hoeveelheid stikstof uitstoten. Omdat de provincies dit vertikten, spande MOB de afgelopen paar jaar in verschilende provincies tientallen ‘handhavingsprocedures’ aan, om zo via de rechter af te dwingen dat er toch inspecteurs op het boerenerf de uitstoot controleerden.

In mei dit jaar haalde MOB haar gelijk bij de rechter in haar procedures tegen Overijssel. De provincie Overijssel had „onvoldoende inzichtelijk gemaakt wat de stikstoftoename is” van de bedrijfsuitbreidingen en de gevolgen hiervan voor nabije natuurgebieden. Overijssel werd zo gedwongen toch te handhaven bij de onvergunde bedrijven. MOB spande de procedures niet aan, zegt Johan Vollenbroek, omdat zij deze bedrijven te grazen wilde nemen, maar omdat de provincie de wet moet handhaven. Bovendien, zegt Vollenbroek, moet er eindelijk duidelijkheid komen over deze onvergunde bedrijven.

In Overijssel diende MOB vijftig handhavingsverzoeken in, omdat deze bedrijven de natuur extra zouden belasten. Bij 23 (boeren)bedrijven constateerden de handhavers van de provincie dat er meer werd uitgestoten dan mocht volgens de vergunning , zegt gedeputeerde De Bree. Deze bedrijven hebben vier tot zes maanden om technische maatregelen te nemen in bijvoorbeeld hun stallen en zo de stikstofuitstoot terug te brengen. Of ze moeten (fors) minder dieren gaan houden. Doen zij dit niet dan riskeren zij boetes oplopend van „tien- tot honderdduizenden euro’s”, zegt De Bree.

Lees ookTe koop: boeren bieden online duizenden kilo’s stikstofruimte aan

Bij vijf bezochte boerenbedrijven is er sprake van een „ernstige situatie”, volgens de Overijsselse gedeputeerde: deze bedrijven stoten veel meer stikstof uit dan zij mogen volgens hun vergunning. Om aan regels te voldoen, zegt De Bree, moet hun uitstoot fors worden teruggebracht. Dit komt er, volgens hem, op neer dat „hun veestapel minstens moet worden gehalveerd”. Boeren kunnen tegen een opgelegde boete in beroep gaan bij de rechter, en daarna ook bij de Raad van State.

Voor het Rijk zijn de PAS-melders één van de vele hoofdpijndossiers, waar maar weinig beweging in zit. Al jaren belooft het Rijk dat zij stikstofruimte gaat regelen voor deze onvergunde bedrijven, maar dat lukt amper. Het Rijk is hiervoor afhankelijk van de stikstofruimte van stoppende boeren die zich opgeven voor uitkoopregelingen. Maar dat aantal valt juist tegen.

‘Dwingende instrumenten’

Omdat het „vrijwillige spoor” niet werkt heeft Overijssel minister Van der Wal eerder deze week een brief gestuurd, zegt De Bree. De minister wordt opgeroepen „dwingende instrumenten” te creëren die voor een snelle reductie van de stikstofuitstoot zorgen. Deze maatregelen moeten de stikstofuitstoot „verbieden, beperken of maximeren”, zegt De Bree. Het ministerie van Landbouw onderzoekt momenteel hoe dit het betste kan, zegt een woordvoerder van het ministerie.

Overijssel vraagt het Rijk bovendien, zo staat in de brief, een financiële regeling te ontwikkelen voor de onvergunde boerenbedrijven. Het geld kunnen zij gebruiken om de ontbrekende stikstofruimte te kopen.

Hiervoor moeten de onvergunde boerenbedrijf zelf de stikstofmarkt op. Online kunnen boeren via zogenoemde stikstofmakelaars deze ruimte overnemen van stoppende boeren. Het ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) „verkent” of het verlenen van deze financiële hulp mogelijk is, zegt een woordvoerder. „We hopen hier op korte termijn duidelijkheid over te geven.”

Volgens milieugroep MOB zijn niet alle onvergunde bedrijven slachtoffers van de Raad van State-uitspraak van 2019. Een deel van de bedrijven heeft helemaal geen recht op een vergunning, volgens MOB. Zij deden „een valse melding”, zegt MOB-raadsman Valentijn Wösten, en hadden hun bedrijf voor 2015 uitgebreid zonder toestemming. Door een PAS-melding in te dienen bij de provincie probeerden ze dit te verhullen, zegt Wösten.