Hoe teakhout uit Myanmar illegaal bij Nederlandse superjachtbouwers belandt

„We zijn erdoorheen!” Dat is het eerste wat Arthur van der Veen zegt als hij op maandagochtend 14 oktober 2019 vanuit Tsjechië naar zijn vriend en zakenpartner Roelof Dirk Brouwer belt. De container teakhout uit Myanmar is de Tsjechische douane gepasseerd en dat betekent dat het is gelukt de partij Europa in te krijgen. „Heel mooi, Arthur”, zegt Brouwer. „Dat is gewoon fijn.”

De opluchting is groot. Kort voor het telefoontje uit Tsjechië heeft Brouwer weken in de stress gezeten. De douane hield enkele containers hout vast. Uiteindelijk werden ze weer vrijgegeven, maar de schrik zit erin. De zestigjarige Brouwer importeert al ruim tien jaar Myanmarees teak, wegens zijn sterkte en uitstraling de meest gewilde houtsoort voor exclusieve jachten.

Met de jaren wordt zijn werk moeilijker. De Nederlandse toezichthouder NVWA zit al sinds 2015 achter Brouwer en zijn zakenpartners aan. Vermoed wordt dat ze illegaal hout importeren. Om de Nederlandse controles te ontlopen, wijken de mannen in 2018 uit naar Tsjechië.

Via die weg lukt het om het hout uit Myanmar Europa in te krijgen, omdat de Tsjechische toezichthouder de partijen hout wel goedkeurt. Toch moet het uiteindelijk naar Nederland: het is bestemd voor een van de meest luxe jachten ter wereld, blijkt uit onderzoek van NRC in het kader van het internationale onderzoeksproject Deforestation Inc. van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ). De handelaren kochten het teak in voor een jacht van de Nederlandse superjachtbouwer Oceanco in Alblasserdam, blijkt uit facturen, vrachtbrieven, correspondentie en transcripties van afgetapte gesprekken die NRC heeft ingezien.

Oceanco bouwt op dat moment een klein aantal superjachten, waaronder één voor de Amerikaanse regisseur Steven Spielberg en één voor Jeff Bezos, medeoprichter van Amazon. Voor Spielberg werkt Oceanco aan de Seven Seas, een jacht van 109 meter, genoemd naar zijn zeven kinderen. Het pronkstuk is echter de Koru voor Jeff Bezos. Het is het grootste en waarschijnlijk ook duurste zeiljacht ooit in Nederland gebouwd: 127 meter lang en een geschatte prijs van een half miljard euro.

Lees ook: De import van teakhout uit Myanmar gaat ondanks Europese sancties door

Achter de luxejachtbouw gaat een wereld van louche houthandelaars schuil die steeds ontoegankelijker en crimineler wordt. Het beste teak ter wereld is schaars en komt uit Myanmar. Teak wordt in tal van tropische landen op plantages verbouwd, maar die kwaliteit haalt het niet bij het hout uit de natuurlijke teakbossen van Myanmar. En wie honderden miljoenen euro’s voor een schip betaalt, verwacht het allerbeste.

Maar Myanmar kampt met hevige corruptie, waardoor er meer wordt gekapt dan de overheid officieel toestaat. Bovendien gaan de opbrengsten van de teakverkoop deels naar het leger, dat al decennia beschuldigd wordt van ernstige mensenrechtenschendingen, onder andere door de Verenigde Naties. Zo worden de militairen verantwoordelijk gehouden voor massamoord op de Rohingya en onderdrukking van andere minderheden. Sinds de militaire staatsgreep in 2021 voert het leger oorlog tegen burgers die herstel van de democratie eisen. Volgens het Amerikaanse ministerie van Financiën is de handel in teak een belangrijke inkomstenbron voor de junta.

Zwakke plekken in toezicht

Om de wereldwijde ontbossing tegen te gaan, is sinds 2013 de Europese Houtverordening van kracht. Die verbiedt de import van illegaal gekapt hout, en schrijft voor dat handelaren er alles aan moeten doen om uit te sluiten dat het hout dat zij naar de Europese Unie halen illegaal gekapt is. Naar hout uit Myanmar wordt extra streng gekeken, omdat daar heel moeilijk te achterhalen is waar het precies vandaan komt. Die informatie ontbreekt vaak, of klopt niet.

Sinds 2017 is het „onmogelijk” om het risico dat teak uit Myanmar illegaal is gekapt tot een verwaarloosbaar niveau terug te brengen, zo oordelen deskundigen van de Europese Commissie. Volgens de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die toeziet op naleving van de houtverordening, komt dit er in de praktijk op neer dat legale import van teak uit Myanmar onmogelijk is.

Myanmar kampt met hevige ontbossing. Tussen 2000 en 2020 verloor het ruim 16.000 vierkante kilometer aan tropisch bos

En dus creëren handelaren omwegen om het hardhout de Europese markt op te krijgen. Ze zoeken de lidstaat die de Europese regels het soepelst interpreteert. Nederland heeft bijvoorbeeld de Europese regels opgenomen in het Wetboek van Strafrecht, waardoor overtreders tot zes jaar celstraf kunnen krijgen. Maar in Tsjechië en Kroatië blijven straffen beperkt tot een bestuurlijke boete. Handelaren die teak de Europese markt op willen krijgen, weten precies waar de regels het zwakst zijn of de handhaving het soepelst is.

In mei 2019 loopt Roelof Brouwer rond in het noordoosten van Yangon, met zeven miljoen inwoners de grootste stad van Myanmar. In een straat waar verder vooral naaiateliers gevestigd zijn, zitten twee grote teakzagerijen. Brouwer komt er meerdere keren per jaar, vaak met zijn zakenpartner Enno P., directeur van houthandel DMPT. Ook gaan vaak inkopers mee van Nederlandse jachtbouwers, zoals Koninklijke Van Lent en De Vries Scheepsbouw. Brouwer heeft goede contacten met de houthandelaren in Myanmar en Enno P. heeft die met de jachtbouwers in Nederland. Het tweetal vormt voor de Nederlandse superjachtbouwers de toegang tot het beste hout ter wereld. NRC kreeg inzage in het strafdossier tegen hen en Van der Veen en kon zo de illegale teakhandel nauwgezet beschrijven.

Rolls-Royce onder de houtsoorten

In het voorjaar van 2019 is Brouwer op reis met een medewerker van Teakdecking Systems, een Amerikaans bedrijf dat de opdracht heeft gekregen een scheepsdek te leveren aan Oceanco. De twee moeten hout van de beste kwaliteit bij elkaar sprokkelen voor een megaorder.

De mannen lopen over de zagerijen met de specificaties voor het superjacht precies in hun hoofd. Ze controleren de stammen die kort daarvoor zijn gekapt en door olifanten met hun slurf het woud uit zijn gerold, of met kettingen aan hun lijf eruit zijn gesleept. Elke plank gaat door hun handen. Die lat wel de container in, die niet. De dikte moet precies goed zijn. De zaaghoek moet kloppen zodat de nerven precies recht lopen. Noesten mogen er niet in zitten. Alles moet tot op de millimeter kloppen met de bouwtekeningen van het schip.

Het hout van de Tectona grandis uit Myanmar wordt ook wel de Rolls-Royce onder de houtsoorten genoemd. Het is de absolute nummer één voor het dek – of vaak de vier of vijf dekken – van luxe jachten. De bodem in Myanmar bevat veel van het mineraal silica, waardoor het hout dat daar groeit olieachtig is en nauwelijks schimmelt of rot. Het is stroef, zodat je er niet op uitglijdt als het nat is. En het wordt niet snel heet, zodat je ook met tropische temperaturen blootsvoets over het dek kan lopen.

Stammen in een natuurlijk bos groeien bovendien langzamer dan op een plantage, waardoor de jaarringen dichter bij elkaar liggen en het hout sterker is. En wilde bomen worden hoger dan plantagebomen, waardoor je er langere planken uit kunt zagen. Op een heel groot dek oogt dat strak.

Maar Myanmar kampt met hevige ontbossing. Tussen 2000 en 2020 verloor het een areaal ter grootte van de helft van Nederland (ruim 16.000 vierkante kilometer) aan tropisch bos, blijkt uit cijfers van Global Forest Watch. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de kwaliteit van het resterende bos verslechtert in regio’s waar veel teak wordt gewonnen.

De illegale houtkap brengt bovendien vaak onveiligheid voor burgers met zich mee. Het land telt tal van etnische groepen, waarvan sommige al decennia strijd voeren met het leger, de Tatmadaw. Daarbij vinden ernstige mensenrechtenschendingen plaats, waarbij ook burgers omkomen. Volgens ngo’s zijn zowel lokale legereenheden als rebellengroepen betrokken bij de illegale kap. Ze verdienen er geld aan dat ze gebruiken om hun strijd te financieren.

Brouwer kocht bijvoorbeeld teak van Myanmar Rice Trading Company, een bedrijf dat volgens de Britse ngo Environmental Investigation Agency donaties aan de Tatmadaw deed in de periode dat die een grootscheepse aanval uitvoerde op de Rohingya.

Een olifant trekt een teakhoutstam door de jungle in het Arakangebergte in Myanmar. Foto ANP

Dikke boekwerken met administratie

Om het teak naar Europa te mogen importeren, moeten ondernemers een uitgebreide administratie bijhouden. Elke stam die naar Europa gaat, moeten ze kunnen terugleiden naar een stronk in de bossen van Myanmar.

Brouwer heeft dikke boekwerken over de herkomst van het hout laten maken door Double Helix, een bedrijf uit Singapore dat teak uit Myanmar keurt. Double Helix heeft een rapport opgesteld van ruim tweehonderd pagina’s dat moet aantonen dat het hout legaal is gekapt. Het bevat uitgebreide spreadsheets van inkopen, kaarten van de kapgebieden, foto’s van zagerijen en bosinspecties, en meerdere Myanmarese overheidsdocumenten, handgeschreven in Birmaans schrift.

Maar het is niet genoeg. Al sinds 2017 krijgt Brouwer controles en zegt de NVWA dat de import uit Myanmar niet aan de eisen voldoet. Documenten over de kap ontbreken en de verschillende transportdocumenten matchen niet. Brouwer kan, kortom, niet aantonen dat het hout legaal is gekapt. Hij krijgt meerdere waarschuwingen, hem wordt een dwangsom opgelegd die kan oplopen tot 800.000 euro, en de toezichthouder dreigt met inbeslagname en aangifte. Brouwer laat in een reactie weten dat hij na elke waarschuwing zijn administratie heeft verbeterd en zijn handel verder heeft geoptimaliseerd.

Maar stoppen doet hij niet. Brouwer en Enno P. laten hun partijen teak niet langer verschepen naar Rotterdam, maar zorgen dat ze via de haven van Koper (Slovenië) naar Tsjechië gaan, en vervolgens door naar Nederland. Zo zetten ze de Nederlandse toezichthouder buitenspel.

Zo gaat het ook met de container teak voor Oceanco. Drie maanden nadat Brouwer de zagerij in Yangon heeft bezocht, verlaat de container met het kostbare hout de haven van Yangon. Eigenlijk moet de container naar Sarasota, Florida, waar Teakdecking Systems is gevestigd en er een dek van gaat bouwen. Maar de medewerkers van het Amerikaanse bedrijf zijn zenuwachtig geworden van de Nederlandse toezichthouder, die al enkele keren beslag heeft gelegd op partijen teak uit Myanmar. Ze zijn bang dat het teakdek in beslag wordt genomen als zij het vanuit de Verenigde Staten naar Europa exporteren, blijkt uit verslagen van getapte gesprekken.

Daarom eist Teakdecking Systems dat de Nederlandse houthandelaren de partij teak eerst naar Europa verschepen. Als het hout al een keer in Europa is geweest, is het risico op inbeslagname stukken kleiner. „Als het niet klopt, blazen we gewoon het hele zooitje af”, zegt een medewerker van Teakdecking Systems tegen Enno P. „Ik ga dat risico niet aan.”

Agenten aan de ontbijttafel

De Nederlandse houthandelaren dragen daarmee het risico: zij transporteren de container naar Nederland via het Tsjechische bedrijf Fairwind, dat Arthur van der Veen speciaal voor de houthandel heeft opgericht. De container is slechts enkele dagen in Nederland als hij weer op transport gaat naar de VS. Toch staat op de aankoopbon voor Teakdecking Systems: „Sourced from stock in the Netherlands” – afkomstig uit voorraad in Nederland. Het is een truc om de risico’s voor de deklegger te verkleinen.

Op 3 december 2019, terwijl de container teak zich ergens op de Atlantische Oceaan bevindt, zit Brouwer aan zijn ontbijt in een hotel in Coevorden. Hij is daar blijven overnachten omdat hij de dag ervoor bij een zagerij in de buurt partijen hout moest controleren. Plots staan er twee agenten aan zijn ontbijttafeltje. Ze vertellen hem dat hij wordt verdacht van illegale import van teak. Brouwer moet alles inleveren: zijn telefoon, zijn auto, alle administratie.

Diezelfde dag doet de politie invallen in zijn woning, bij Enno P. thuis, bij Arthur van der Veen in Tsjechië en bij de houtopslag. Justitie neemt ruim 65.000 kilo teakhout in beslag. De container met teak voor Oceanco, ter waarde van zo’n 200.000 euro, is net op tijd het land uit. De Amerikanen krijgen gelijk: de import van Myanmarees teak naar Nederland blijkt te riskant geworden.

Myanmarees teakhout in de haven van Calcutta.Foto Sanjit Das/Bloomberg

Of het hout uiteindelijk op een jacht van Oceanco is terechtgekomen, valt niet te verifiëren. Binnen de luxejachtbouw wordt de privacy van rijke klanten goed beschermd. Nadat de container naar Teakdecking Systems in Florida is gevaren, stopt het spoor in de documenten. Uit de stukken is niet op te maken voor welk jacht het hout was bestemd en of het daar uiteindelijk op is gelegd. Verschillende bronnen die bij de bouw van de jachten betrokken waren, bevestigen NRC dat Oceanco teakdekken inkocht bij Teakdecking Systems.

Oceanco laat weten dat het wegens de vertrouwelijke relatie met zijn klanten niet kan ingaan op vragen over specifieke jachten. Een woordvoerder schrijft dat het bedrijf de administratie heeft nagetrokken en daarin niet kan terugvinden dat Oceanco direct of indirect hout heeft gekocht van DMPT of het Tsjechische bedrijf Fairwind. Teakdecking Systems heeft na ruim een week niet geantwoord op vragen van NRC.

‘Duurzaam en legaal verkregen’

Twee maanden na de inval bij de houthandelaren vorderen agenten alle inkoopfacturen voor teak bij twee andere jachtbouwers, Koninklijke Van Lent in Kaag en De Vries Scheepsbouw in Makkum. De twee grote scheepswerven kochten twee jaar lang, in 2018 en 2019, voor 2,5 miljoen respectievelijk 1,8 miljoen euro teak bij Enno P., blijkt uit de administratie van zijn bedrijf DMPT. De Vries bouwde in die periode de Moonrise voor Jan Koum, mede-oprichter van WhatsApp. Het is onbekend of er teak uit Myanmar op dat schip ligt. Van Lent bouwde enkele jaren eerder een superjacht voor Bernard Arnault. Hij is de rijkste man ter wereld en sinds 2008 via het luxeconcern LVMH ook eigenaar van Koninklijke Van Lent.

In december 2022 worden Roelof Brouwer en Arthur van der Veen veroordeeld tot taakstraffen van 240 respectievelijk 90 uur. De twee zijn in hoger beroep gegaan. Enno P. wordt vrijgesproken, omdat zijn bedrijf volgens de rechter niet verantwoordelijk was voor de import, maar het hout enkel doorverkocht aan de jachtbouwers. Het Openbaar Ministerie heeft tegen die vrijspraak beroep aangetekend.

De tussenhandelaren worden gepakt, de jachtbouwers – miljoenenbedrijven met de rijkste klanten ter wereld – gaan vrijuit.

De jachtbouwers die het teak uiteindelijk gebruiken, worden niet gestraft. Volgens de Europese Houtverordening is alleen de importeur die het hout als eerste de Europese markt op brengt verantwoordelijk voor het nagaan of het legaal is gekapt. Iedereen die het hout daarna koopt, mag er in principe van uitgaan dat het goed zit. De tussenhandelaren – in dit geval eenmansbedrijven met weinig armslag – worden gepakt. De jachtbouwers – miljoenenbedrijven met de rijkste klanten ter wereld – gaan vrijuit.

„Het bedrijf dat teakhout importeert is verantwoordelijk voor het legaal verkrijgen van het hout”, schrijft een woordvoerder namens Van Lent en De Vries in een reactie. De twee werven stellen dat zij uitsluitend gebruik maken van duurzaam en legaal verkregen teak.

Roelof Dirk Brouwer laat weten dat hij en zijn zakenpartners „alles hebben gedaan wat doenlijk en mogelijk is om de wet- en regelgeving – ook die van Myanmar – en internationale verdragen te respecteren”.

Brouwer wilde met de NVWA zoeken naar een oplossing, maar die stond volgens hem niet open voor een dialoog. „We hadden dus geen andere keus dan onze import te verleggen naar Tsjechië voor het veiligstellen van lopende investeringen.” Brouwer stelt dat zijn bewijsstukken door de rechter onvoldoende zijn meegewogen in de beslissing.

Enno P. laat weten dat hij altijd de intentie heeft gehad om het goede te doen. „We zijn altijd maximaal transparant geweest”, zegt hij. „Als er een duidelijk verbod was, had ik het nooit gedaan.”

P. benadrukt dat hij door de rechtszaak „volledig is ontwricht. Er ligt al jaren beslag op al mijn bezittingen, waardoor ik nauwelijks een advocaat kan betalen en me dus onmogelijk kan verdedigen. Ik lig aan de leiband, terwijl ik zie dat al mijn Europese concurrenten teak uit Myanmar blijven aanbieden op de Nederlandse markt”.

Actief opsporen

Nederland is in vergelijking met andere Europese landen zeer actief in het opsporen van illegaal geïmporteerd hout. De zaak tegen de drie handelaren is de eerste Europese strafzaak sinds de Houtverordening in 2013 werd ingevoerd. Momenteel loopt er een nieuwe strafzaak tegen Koninklijke Boogaerdt, een grote houthandelaar die al bijna driehonderd jaar bestaat. Of daardoor ook minder hout illegaal Europa binnenkomt, is de vraag. In de praktijk blijken de Europese regels te veel ruimte te bieden om de houthandel met Myanmar voort te zetten.

De Europese Commissie erkent in reactie op vragen van het ICIJ dat er grote verschillen bestaan in handhaving tussen de lidstaten. In een nieuw wetsvoorstel, dat ontbossing verder moet terugdringen, stelt de Commissie minimumeisen aan deze handhaving.

In 2016 was Nederland nog de belangrijkste Europese importeur van tropisch hardhout uit Myanmar. Inmiddels heeft Italië die positie ruimschoots overgenomen. De Nederlandse import is tot vrijwel nul teruggevallen. Uit gelekte gegevens van de Myanmarese belastingdienst die via de ngo Justice for Myanmar in handen kwamen van het ICIJ, blijkt dat vrachten Myanmarees teak in 2020 en 2021 vooral via Italië Europa binnenkwamen.

Met zijn grote jachtindustrie blijft Nederland een belangrijke bestemming voor teak. De jachtbouwers laten het vuile werk opknappen door kleine tussenhandelaren die voor hen de routes zoeken waarlangs het teak nog naar Europa kan komen. Zo proberen ze de risico’s voor zichzelf zo klein mogelijk te maken. Tegelijkertijd dragen de jachtbouwers bij aan het in stand houden van de handel en smokkel. Zij blijven hun klanten beloven dat ze een teakdek kunnen krijgen en geven de specificaties door waarmee houthandelaren op zoek gaan naar het juiste teak. Zo werken ze criminaliteit in de hand.

Begaan met het klimaat

Op het jacht van Jeff Bezos is van de schimmige achterkant van de jachtbouw niets te merken. Op maandagochtend 13 februari vaart het grootste zeiljacht van Nederlandse makelij de Botlek uit. Alles ziet er piekfijn uit. Het schip met de glimmende donkerblauwe boeg en de rode streep net boven de waterspiegel snijdt door de mist langs de Tweede Maasvlakte. Zo’n vier jaar is aan de driemaster gebouwd. Vandaag gaat het schip voor het eerst de volle zee op.

In januari van dit jaar werd bekend dat Bezos zijn schip Koru heeft genoemd, Maori voor „nieuw begin”, als een nog opgerold varenblad. Bezos zegt begaan te zijn met het klimaat en de biodiversiteit. In 2020 richtte hij het Bezos Earth Fund op, een fonds van tien miljard dollar (9,4 miljard euro) om klimaatverandering tegen te gaan en natuur te beschermen. Bezos liet de Koru uitrusten met innovatieve technieken om de energie van zeegolven om te zetten in groene stroom.

Maar over het teak op zijn jacht wil hij niets kwijt. Bezos ging niet in op vragen van NRC. Steven Spielberg evenmin.

Het 127 meter lange zeiljacht van Jeff Bezos is een van de pronkstukken van Nederlandse jachtenbouwer Oceanco. Foto Eric Brinkhorst