De import van teakhout uit Myanmar gaat ondanks Europese sancties door

Ondanks Europese sancties importeren houthandelaren nog altijd voor miljoenen euro’s per jaar aan teakhout uit Myanmar in de Europese Unie. De opbrengsten hiervan gaan naar het militaire regime, dat twee jaar geleden met een staatsgreep aan de macht kwam. Het hout komt ook in Nederland terecht.

Houtimporteurs maken hierbij gebruik van de verschillen in interpretatie en handhaving van de sancties tussen de Europese lidstaten. In Italië en Polen is er bijvoorbeeld toch ruimte om nog teak uit Myanmar te importeren. Dat blijkt uit onderzoek van NRC in het kader van het internationale onderzoeksproject Deforestation Inc. van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ). Hierbij werd gebruikgemaakt van douanegegevens, documenten van transacties en gesprekken met handelaren.

Lees ook: Hoe teakhout uit Myanmar illegaal bij Nederlandse superjachtbouwers belandt

In Myanmar kwam op 1 februari 2021 een einde aan jaren van broze democratische hervormingen. Het leger, de Tatmadaw geheten, greep opnieuw de macht en plaatste de democratische leider Aung San Suu Kyi onder huisarrest. De bevolking, die eerder decennia onder militair bewind had geleefd, ging massaal de straat op. Het leger drukte de protesten op brute wijze de kop in en doodde in zes maanden tijd zeker duizend burgers. Sindsdien woedt er een strijd tussen het leger en talloze gewapende verzetsgroepen, waarbij vele doden vallen. Omdat journalisten niet vrij hun werk mogen doen in Myanmar, is de werkelijke schaal van de mensenrechtenschendingen onbekend.

Enkele maanden na de staatsgreep stelden zowel de EU als de Verenigde Staten sancties in tegen het nieuwe regime. Onder meer het staatsbosbedrijf Myanma Timber Enterprise (MTE) belandde op de sanctielijst. Sinds de coup heeft het leger volledige controle over MTE, dat een monopolie heeft op de productie van Myanmarees teak. Dit hout staat bekend als het beste teak ter wereld en wordt vooral gebruikt in de luxejachtbouw. MTE is een belangrijke bron van overheidsinkomsten, inkomsten die sinds de coup rechtstreeks ten goede komen aan de junta. Per 21 juni 2021 mogen Europese bedrijven geen zaken meer doen met MTE.

Hoe moeilijk het voor sommige Europese houtimporteurs is om afscheid te nemen van teak uit Myanmar, blijkt bijvoorbeeld in november 2022, als jachtbouwers uit de hele wereld in de Amsterdamse RAI bijeenkomen voor een van de grootste beurzen op hun vakgebied. Drie dagen lang zijn de congresvloeren gevuld met alles wat je nodig hebt voor een luxe jacht: ankers, radarsystemen, kleding voor het scheepspersoneel, boksballen en fitnessapparaten voor de gym aan boord. En scheepsdekken.

Stroef en weerbestendig

Wegens zijn kracht, natuurlijke stroefheid en weerbestendigheid is teak uit Myanmar de „koning, keizer, admiraal” voor dekleggers. Het is echter moeilijk te krijgen sinds de sancties zijn ingevoerd.

Maar wie goed zoekt, vindt tussen de kaasblokjes, bitterballen en goodiebags in de RAI toch bedrijven die teak uit Myanmar aanbieden. Er is een Italiaanse handelaar die zegt dat hij „de juiste papieren” heeft om ondanks de sancties teak uit Myanmar te importeren. Er loopt een Indiase handelaar rond van wie anderen vertellen dat hij hout uit Myanmar inkoopt en dat vervolgens als „Indiaas” teak weer verkoopt. Zelf ontkent de man dat.

Nederlandse handelaren zeggen stuk voor stuk dat ze geen teak uit Myanmar meer kunnen importeren. Een enkeling klaagt dat Nederland „het land van Greenpeace” is geworden waar niks meer mag. En allemaal wijzen ze erop dat de import naar Nederland volledig is gestopt, maar dat deze via Italië rustig doorloopt.

Italië importeerde vorig jaar nog voor ruim 14 miljoen euro aan teak direct uit Myanmar

Douanecijfers bevestigen dat: Italië importeerde vorig jaar nog voor ruim 14 miljoen euro aan teak direct uit Myanmar, ondanks de sancties. In andere Europese landen is de import tot bijna nul teruggevallen, met uitzondering van Polen (1,8 miljoen euro) en Spanje (1,3 miljoen euro).

Uit documenten in handen van NRC blijkt dat een deel van het hout dat in Italië binnenkomt, doorgaat naar Nederland. In 2022 kocht de Italiaanse teakhandelaar Comilegno ruim 29 kubieke meter teak uit Myanmar. Die partij kwam binnen in de haven van Triëst, waarna een deel op transport ging naar een houthandelaar in Nederland. „Burma teak”, staat op de factuur, verwijzend naar de vroegere naam van Myanmar.

Uit de bijbehorende documenten blijkt dat de partij hout afkomstig is van MTE, het staatsbosbedrijf dat op de Europese sanctielijst staat. Een deel van de stammen is gekapt in het district Gangaw. In dat gebied zijn hevige gevechten gevoerd tussen verzetsstrijders en het Myanmarese leger. Volgens de Japanse omroep NHK heeft het leger in het jaar na de coup in Gangaw zeker 57 mensen vermoord en honderden huizen platgebrand. Lokale bewoners beschrijven de praktijken als „tactiek van de verschroeide aarde”. Volgens het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zijn er ook signalen van mishandeling en marteling in Gangaw.

Gekocht vóór de coup

Hoe kan het dat Italië dit soort partijen doorlaat, ondanks de sancties? Het hout dat naar Europa komt, wordt vergezeld door een pak papier vol stempels en handtekeningen dat de legaliteit moet aantonen. Het Singaporese keuringsbedrijf Double Helix verklaart dat de partij „legaal is getransporteerd, gekocht, verwerkt en geëxporteerd”.

In de papieren staat dat het hout tussen 2015 en 2018 is gekapt, ver voor de staatsgreep. Comilegno zegt in een reactie dat internationale juristen hebben vastgesteld dat de sancties niet gelden voor stammen die MTE vóór het ingaan van de sancties op 21 juni 2021 aan de zagerijen in Myanmar heeft verkocht. Luitenant-kolonel Claudio Marrucci van de Carabinieri Forestali in Rome bevestigt dat tegenover ICIJ-partner IRPIMedia. Hout dat aangekocht is vóór de coup, mag Italië nog gewoon in.

Volgens de actiegroep Justice for Myanmar, die door middel van onderzoek aandacht vraagt voor de misstanden in dat land, kunnen importeurs niet varen op dit soort documenten. „Het is nonsens om de gegevens op documenten van de junta te vertrouwen om import van teak uit Myanmar te rechtvaardigen”, zegt Yadanar Maung, woordvoerder van Justice for Myanmar.

De Nederlandse houthandelaar, wiens naam NRC om privacyredenen niet noemt, kocht het hout niet direct van het Myanmarese MTE. Hij kocht het uit de voorraad van het Italiaanse Comilegno, dat het weer inkocht bij de Myanmarese zagerij Win Enterprise, dat het hout weer inkocht bij MTE. Hoeveel is de Nederlandse houthandelaar te verwijten? Het Openbaar Ministerie geeft in een reactie weinig duidelijkheid. Na een omschrijving van de casus laat het OM weten dat het afhangt van „de concrete feiten en omstandigheden van het geval” om vast te stellen of sprake is van een sanctieschending.

Nieuwe zwakke schakel

Op de jachtbeurs in de RAI vertellen verschillende handelaren dat de import via Italië ook steeds moeilijker wordt. Hoe langer de sancties van kracht zijn, hoe minder hout beschikbaar is dat vóór de coup is aangekocht.

Maar houthandelaren hebben een nieuwe zwakke schakel gevonden. In 2022 komt een kleine 190 ton teak direct vanuit Myanmar door de Poolse douane. Een deel daarvan is bestemd voor het Oostenrijkse houtbedrijf JAF. De Poolse opsporingsbeambten doen niets. Zij hebben een ander argument dan de Italiaanse: volgens de Poolse douane is de import van teak uit Myanmar legaal zolang het niet direct bij MTE is ingekocht. Dit terwijl MTE in Myanmar een monopolie heeft op de productie en export van teak. JAF schrijft in reactie op vragen van Oostenrijkse en Duitse journalisten dat het geïmporteerde hout waarschijnlijk na de sancties is gekapt en zegt dat het een „fout” heeft gemaakt.

Handelaren vertellen dat de import via Italië steeds moeilijker wordt, maar ze hebben al een nieuwe zwakke schakel gevonden

Het Nederlandse Openbaar Ministerie schrijft in antwoord op vragen van NRC juist dat „de sanctiebepaling verbiedt om zowel direct als indirect tegoeden [aan MTE] ter beschikking te stellen”. En ook het Italiaanse ministerie van Landbouw, Voedselzekerheid en Bossen, zegt tegen Italiaanse ICIJ-partners in te kunnen grijpen bij zowel directe als indirecte betrokkenheid van MTE.

Deze verschillen in interpretatie tussen lidstaten zijn te groot om de sancties echt effectief te laten zijn. „Pas als er jurisprudentie is, kunnen deze verschillen verdwijnen”, zegt Cedric Ryngaert, hoogleraar internationaal recht aan de Universiteit Utrecht. „Alleen het Hof van Justitie in Luxemburg kan een gezagsvolle beoordeling geven over de precieze reikwijdte van de sancties.”

Ryngaert heeft aanmerkingen op zowel de Italiaanse als de Poolse interpretatie van de sancties. Volgens de hoogleraar mag Myanmarees teak alleen nog Europa in als een Europees bedrijf die partij heeft betaald vóór de ingangsdatum van de sancties. En dus niet als het hout na ingang van de sancties bij een Myanmarese zagerij is gekocht. Over de Poolse stelling dat de sancties niet gelden zolang het hout niet direct bij MTE gekocht wordt, zegt hij: „Dat klinkt echt als het ontwijken van sancties. Je doet alsof je ziende blind bent.”

Ook buiten Europa zijn er genoeg mogelijkheden om de sancties te ontwijken. In India zitten meerdere handelaren die hout uit buurland Myanmar kopen en dat doorverkopen aan Europese bedrijven als „Indiaas teak”. In een WhatsApp-bericht uit juli 2022 dat NRC heeft ingezien biedt een Indiase houthandelaar teak uit Myanmar aan dat hij als „Kameroens teak” in de boeken kan zetten. „Makkelijk te verkopen in Europa of de VS”, schrijft de handelaar. „Alle benodigde documenten zullen worden verstrekt. Een container is met dezelfde documenten al ingeklaard in Italië.”

Gekapt teakhout wordt op een vrachtwagen geladen in de staat Kayin in Myanmar. Foto Thierry Falise/Getty