Cor van Zadelhoff, de bekende vastgoedmiljonair, had jaren geleden eens een discussie over belasting betalen met oud-minister van Financiën Gerrit Zalm (VVD). Van Zadelhoff houdt ervan geld in goede doelen te steken, maar houdt iets minder van belasting betalen. Toen zei Zalm: belasting betalen is toch óók een goed doel?
Ja, zei Van Zadelhoff, vertelde hij later aan Het Financieele Dagblad, daar kon de oud-minister best eens gelijk in hebben. „Maar neem je het mij dan kwalijk dat ik zelf wil bepalen aan welke goede doelen ik wil schenken? We hebben het toch ook zelf verdiend?”
De meerderheid van de miljonairs in de grootste economieën ter wereld wil graag meer belasting afdragen, was de strekking van een veelbesproken rapport dat deze week verscheen. Om die boodschap kracht bij te zetten, overhandigden de initiatiefnemers op het World Economic Forum in Davos een open brief aan de daar aanwezige wereldleiders: „Ons verzoek is simpel: we vragen u om ons, de allerrijksten in de samenleving, te belasten.”
Volgens het rapport, opgesteld door een groep rijken die zichzelf Patriotic Millionaires noemt, heeft 74 procent van de superrijken er geen moeite mee om meer belasting af te dragen. Zo kunnen ze hun steentje bijdragen aan betere publieke voorzieningen of het opvangen van de gestegen kosten voor levensonderhoud. De meerderheid van de miljonairs draagt ook graag bij aan de energietransitie of het verhogen van minimumlonen.
De onderzoekers ontleenden die conclusies aan een peiling onder bijna 2.300 rijken uit welvarende landen , mensen met een vrij besteedbaar vermogen van meer dan 1 miljoen euro. Helemaal nieuw was hun boodschap niet, zo deed een groep miljonairs vier jaar geleden een vergelijkbare oproep. Maar volgens dit nieuwe rapport neemt de steun voor hogere belastingen onder de rijkste wereldburgers elk jaar toe.
Amazon-baas Jeff Bezos, met 170 miljard dollar op de bank, wilde 4.000 dollar aftrekken bij de belastingen voor zijn kinderen
Dat is uiteraard goed nieuws, want wereldwijd wemelt het van de initiatieven om de belastingheffing bij grote bedrijven en rijke particulieren te verbeteren. Denk aan het onlangs ingevoerde minimumtarief voor winstbelasting in de EU, of de motie voor het onderzoeken van een ‘miljonairsbelasting’ die de Tweede Kamer eind 2022 aannam. Als multimiljonairs zelf al minder geneigd zijn om fiscale constructies op te zetten voor het ontwijken van inkomsten- of vermogensbelasting, lost een deel van het probleem zichzelf op.
Weinig bekende miljardairs
Toch zijn er wel een paar kanttekeningen bij het rapport te plaatsen. Zo waren het niet zozeer ‘superrijken’ die aan de peiling meededen – met een vermogen van 1 miljoen euro behoor je in Nederland zelfs niet tot de rijkste 1 procent, daarvoor heb je volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek 2,2 miljoen euro nodig.
Op de lijst met ondertekenaars van de open brief stonden weinig bekende miljardairs, de Elon Musks van deze wereld ontbraken. Wie wel hun handtekening eronder zetten: de activistische erfgename van het Duitse chemieconcern BASF Marlene Engelhorn, die haar vermogen van 25 miljoen euro wil weggeven, de Britse acteur Brian Cox (Logan Roy uit de hitserie Succession) en de Nederlandse auteur Rutger Bregman. Geen Fentener van Vlissingen, geen Heineken. De rijkste Nederlandse ondertekenaar van de oproep – vermogensbeheerder Peter Groenen – beschikt volgens zakenblad Quote over een vermogen van 30 miljoen euro.
Een belangrijker kanttekening is dat de bereidheid tot meer belastingbetaling voorwaardelijk lijkt. In de open brief – en in de peiling onder miljonairs – werden zes concrete bestemmingen voor de extra belastingopbrengst genoemd, zoals de energietransitie of betere zorgvoorzieningen. De peiling stelde vast dat veel miljonairs best bereid zijn meer belasting te betalen als ze, à la Cor van Zadelhoff, enig zicht hebben op de besteding van dat geld. Of de steun even groot zou zijn geweest als de onderzoekers hadden gevraagd of de extra belastingopbrengsten ook naar uitkeringen of ontwikkelingshulp mochten gaan, is de vraag.
Lees ook Superrijken zijn in Nederland nog beter af dan in de VS
De realiteit is dat er een overweldigende hoeveelheid bewijs ligt voor het tegendeel van de stelling uit het rapport: de meeste miljonairs houden helemaal niet zo van belasting betalen. Zo bleek in 2021 uit gegevens van de Amerikaanse belastingdienst dat de vijfentwintig rijkste Amerikanen dankzij handige fiscale constructies nauwelijks belasting betaalden. Amazon-oprichter Jeff Bezos, met een vermogen van 170 miljard dollar een van de rijkste mensen op aarde, had zelfs een aftrekpost van 4.000 dollar opgevoerd voor zijn kinderen.
In box 3 is het belastbare bedrag bij zeer rijke mensen volgens een betrokken inspecteur „doorgaans nihil”
In Nederland is dat niet anders. Uit interne stukken van de Belastingdienst die Follow the Money openbaarde, bleek dat rijke belastingbetalers massaal hun kapitaal in BV’s (box 2) onderbrengen, om zo vermogensrendementsheffing te ontlopen. In box 3 – waar vermogens worden belast – is het belastbare bedrag bij zeer rijke mensen volgens een betrokken inspecteur „doorgaans nihil”. Hierdoor loopt de schatkist volgens de inspecteurs jaarlijks „giga bedragen” mis.
Tussen 2007 en 2020 gingen Nederlanders bovendien 1,5 miljard per jaar méér erfbelasting ontwijken, zo bleek vorig jaar uit onderzoek dat werd gepubliceerd in economenvakblad ESB. Dat is evenveel als de erfbelasting die wél betaald wordt, eveneens 1,5 miljard per jaar. En uit onderzoek van EU Tax Observatory, een onderzoeksinstituut, bleek vorig jaar dat de rijkste Nederlanders vaak maar 20 procent inkomstenbelasting betalen, de helft van de doorsnee belastingbetaler. Miljardairs waren hier volgens het onderzoek zelfs beter af dan in de VS.
In die zin heeft het deze week gepresenteerde rapport, waaruit media wereldwijd gretig citeerden, dus iets weg van een marketingstunt. Hoe nuttig de blijkbaar groeiende beweging van fiscaal gewillige miljonairs ook is: de politieke noodzaak om met regels voor eerlijker belastingheffing te komen, wordt er niet minder door.
Stappen gezet
De afgelopen jaren werden op dat vlak al stappen gezet, zowel nationaal als internationaal. Zo is het onbelast door Nederland sluizen van royalty’s en dividenden bemoeilijkt, en wisselen meer dan honderd landen sinds 2017 automatisch bankgegevens uit. Dat laatste leidde ertoe dat over driekwart van de vermogens die in belastingparadijzen worden gestald, eerst ergens in de wereld belasting is geheven. Vroeger was dat geld onbelast.
Miljonairs die echt graag meer belasting betalen „vormen waarschijnlijk de uitzondering,” zei de Franse econoom Gabriel Zucman vorig jaar in gesprek met NRC. „De meeste rijken willen hun vermogens en bedrijven afschermen. Mensen willen soms die megamiljardairs de hand reiken, hen meekrijgen in de hervorming van het belastingsysteem. Maar het is niet aan die ultrarijken om het belastingbeleid te bepalen,” zei Zucman toen. „De vooruitgang zal niet van die miljardairs komen. Die moeten we zelf democratisch tot stand brengen.”
