Nieuwe woningen zijn belangrijker voor de Nederlandse maatschappij dan vliegtuigen vol transferpassagiers.
Aan het einde van haar eerste pleidooi vat advocaat Channa Samkalden treffend samen waarom de Aalsmeerse stichting Recht op Bescherming tegen Vliegtuighinder (RBV), die zij vertegenwoordigt, procedeert tegen de Nederlandse staat.
Te lang, stelde zij dinsdagochtend in de rechtbank in Den Haag, kwam het luchtvaartbeleid in Nederland vooral ten goede aan de vliegmaatschappijen en de luchthaven. En nog steeds profiteren met name KLM en Schiphol volop van de passagiers die in Amsterdam overstappen.
Normen WHO
Al die overstappers zorgen voor veel meer vliegverkeer dan goed is voor de Nederlandse samenleving, aldus Samkalden. En dat heeft gevolgen ‘op de grond’. Als de luchthaven niet wordt beknot, blijft de ruimte om te bouwen rond Schiphol beperkt door strenge bouwvoorschriften. Dat helpt niet in de strijd tegen de woningnood. „Het economisch belang van Schiphol wordt overschat, de hinder onderschat”, aldus Samkalden.
Dat moet veranderen, vindt stichting RBV uit Aalsmeer. Zorgeloos en veilig wonen in de regio zou belangrijker moeten zijn dan zorgeloos op vakantie naar de Middellandse Zee. Vast slapen ’s nachts – en niet gewekt worden door overkomende vliegtuigen – moet gaan boven een vaste baan in de luchtvaart.
De stichting eist dat de Nederlandse overheid nu eindelijk de geluidshinder van het vliegverkeer van en naar Schiphol aanpakt. Al jaren blijft de staat daarbij ernstig in gebreke, aldus RBV, en schendt het onder meer artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Dat beschermt de persoonlijke levenssfeer.
RBV wil dat de staat zijn zorgplicht voor omwonenden van Schiphol beter naleeft. De overheid zou de geluidsnormen moeten volgen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Die zijn strenger dan wat de Nederlandse overheid nu hanteert.
Complexe rekensommen
In 2022 pleitten de gezamenlijke GGD’s al voor deze WHO-normen. Uit bewonersonderzoek bleek destijds dat vliegtuiggeluid hinder en slaaptekort geeft en dat kan leiden tot ernstige gezondheidseffecten.
Volgens RBV ervaren honderdduizenden inwoners in zeker zestien gemeenten rond de Amsterdamse luchthaven ernstige hinder en slaaptekort door het vliegverkeer. Niet alleen in vlakbij Schiphol gelegen plaatsen als Aalsmeer (waar 40 procent van de inwoners veel overlast ervaart) en Uithoorn (34 procent), maar ook in verder gelegen plaatsen als Heiloo, Castricum en Weesp. „Vaak hoor je: dan hadden die mensen daar niet moeten gaan wonen”, zegt Samkalden. „Maar dat kan je inwoners van Heiloo en Castricum al helemaal niet verwijten.”
RBV stelt dat de overheid de geluidsgrenzen voor het vliegverkeer baseert op het lagere aantal gehinderden dat dicht bij Schiphol woont, enkele tienduizenden mensen.
Sowieso bleek dinsdag opnieuw dat het luchtvaartbeleid in Nederland uitmunt in complexe rekensommen, gegoochel met decibellen en ‘geluidshandhavingspunten’. Vaak wordt gerekend met gemiddelden (over een jaar, over een groot gebied) en dat doet geen recht aan de pieken van hinder, bijvoorbeeld in de vooravond en in de schoolvakanties. Advocaat Samkalden: „Het Schipholbeleid is zo technisch geworden dat nog maar een paar mensen in Nederland snappen hoe het werkt.”
Adequaat
De rechtszaak van RBV tegen de Nederlandse staat is een nieuw voorbeeld van de juridisering van de strijd om een beter leefklimaat. Ook nu gaat het tussen gezondheid en economie. Burgers en maatschappelijke organisaties hebben zich de afgelopen jaren steeds meer gewend tot de rechter om een actiever klimaatbeleid af te dwingen van overheid en bedrijfsleven.
In 2015 won klimaatorganisatie Urgenda de spraakmakende rechtszaak die bepaalde dat Nederland fors minder broeikasgassen moet uitstoten. In 2021 bedong Milieudefensie via de rechter dat Shell zijn CO2-uitstoot met bijna de helft moet reduceren. En onlangs heeft Milieudefensie aangekondigd dat men ING wil aanpakken omdat de bank te weinig zou doen tegen klimaatverandering.
Gedupeerden van Schiphol hopen dat de RBV-zaak een zelfde impact zal hebben op Schiphol als de ‘Urgenda’-zaak en de zaak tegen Shell. Zij hebben het vertrouwen verloren dat de overheid hen adequaat zal beschermen tegen de overlast van vliegtuigen.
Overstappers
Voor iedereen die last heeft van Schiphol is de RBV-zaak des te belangrijker nu het overheidsbeleid om het lawaai van de luchthaven te beperken dreigt te stranden.
Lees ook De krimp van Schiphol is voorlopig mislukt
Vorige week maakte minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) bekend dat zijn krimpplannen voor Schiphol opnieuw vertraging oplopen. De Europese procedure die Harbers moet volgen om de capaciteit van de luchthaven te beperken, kost meer tijd dan verwacht.
In november 2023 schortte de minister al het eerste deel van zijn krimpplannen op na zware politieke druk van de VS en de Europese Commissie. Dit jaar mag Schiphol 483.000 vluchten uitvoeren, en geen 440.000 zoals Harbers in juni 2022 aankondigde.
RBV vindt overigens dat Schiphol kan krimpen naar 250.000 tot 350.000 vluchten, als het vliegveld zich zou beperken tot direct bestemmingsverkeer en de meeste overstappers zou weren. Een vertegenwoordiger van onderzoeksbureau To70, dat veel werkt voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, zei dinsdag dat bij zo’n laag aantal vluchten „Schiphol en de luchtvaartmaatschappijen niet meer rendabel kunnen opereren”.
Natuurvergunning
Landsadvocaat Edward Brans (Pels Rijcken) stelde dat de overheid wel degelijk diverse initiatieven neemt om de geluidshinder van Schiphol te beperken. Naast de (vertraagde) plannen om het aantal vliegbewegingen (starts en landingen) terug te brengen financiert de overheid bijvoorbeeld ook geluidsisolatie van woningen. Bovendien kan Schiphol sinds november de meest lawaaiige (vracht)vliegtuigen weren.
Brans benadrukte dinsdag vooral de werkgelegenheid die Schiphol biedt, het belang van de luchthaven voor het nationale vestigingsklimaat en de zogeheten netwerkkwaliteit van de luchthaven voor Nederland. Voor het (internationale) bedrijfsleven zou het belangrijk zijn dat je van Schiphol direct naar veel (intercontinentale) bestemmingen kan vliegen.
De juridische strijd over Schiphol is nog lang niet voorbij. Ten eerste komt de Europese Commissie binnenkort met haar advies over de krimpplannen van minister Harbers. Verder doet de Hoge Raad dit voorjaar uitspraak in de zaak die KLM, de internationale luchtvaartorganisatie IATA en andere luchtvaartmaatschappijen en -organisaties hebben aangespannen tegen de krimpplannen van het kabinet.
Ook is klimaatorganisatie Mobilisation for the Environment een juridische procedure begonnen tegen de natuurvergunning die Schiphol vorig jaar kreeg. De RBV-zaak gaat (vermoedelijk) verder op 20 maart. Het is nog onduidelijk of de Haagse rechtbank een tussenvonnis of een eindvonnis zal doen.
