N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Oorlog in Oekraïne Hoe snel de ontwikkeling van aanvalsdrones gaat – veel drone-afweer is vooralsnog relatief ouderwets.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96530900-16f93a.jpg)
Foto Anatolii Siryk/Ukrinform
Gaat Iran nu ook in Rusland zelf drones produceren? The Wall Street Journal onthulde deze week dat een hoge Iraanse delegatie in januari in Rusland de locatie van een nog te bouwen dronefabriek heeft bezocht. De twee landen zouden een drone willen ontwikkelen die sneller is dan de huidige Iraanse versie, en dus ook lastiger te onderscheppen is door de Oekraïense luchtverdediging. Komend jaar moeten er zesduizend drones uit de fabriek rollen, aldus de krant, die zich baseert op Amerikaanse inlichtingen.
Nooit eerder zijn aanvalsdrones op zo’n schaal ingezet als door Rusland in de oorlog tegen Oekraïne. Tactisch is die inzet niet eens zo vernieuwend, zegt Pavel Kajsjoek, gespecialiseerd in onbemande luchtvaartuigen bij de liefdadigheidsinstelling ‘Serhiy Prytoela’, die de Oekraïense strijdkrachten ondersteunt. „De Iraanse Shahed 136 functioneert in principe als een kleine kruisraket. Hij vliegt een ingevoerde route, naar een opgegeven punt en brengt daar een of ander explosief heen.” Wat drones voor hebben op raketten is de prijs en het gemak waarmee ze kunnen worden gelanceerd. De Iraanse Shaheds kosten Rusland zo’n 20.000 euro per stuk en Rusland kon er in korte tijd duizenden geleverd krijgen. Een kruisraket of een ballistische raket kost al snel 1 tot 2 miljoen euro.
Je hebt niet zo heel veel explosieve lading nodig als je een olie-installatie in brand wil zetten. Daarom richt Rusland zich ook op dat soort doelen
Maar: het verschil aan verwoestende kracht tussen een kruisraket en een Shahed is even indrukwekkend als het prijsverschil. Waar een Shahed tot vijftig kilo explosieve lading met zich meedraagt, heeft een ballistische raket zoals de Russische Iskander een springkop met een lading van zo’n vijfhonderd kilo.
Ondanks het grote verschil in slagkracht zijn drones een „goed alternatief” voor raketten, aldus militairedronespecialist Wim Zwijnenburg van vredesorganisatie PAX. Dat verschil beïnvloedt wel het soort doelen dat ermee geraakt wordt: „Je hebt niet zo heel veel explosieve lading nodig als je een olie-installatie in brand wil zetten of een transformatorhuisje wil uitschakelen. Dan heb je aan tien kilo genoeg. Daarom richt Rusland zich ook op dat soort doelen.”
Luchtafweer
Terwijl de ontwikkeling van aanvalsdrones snel gaat, is veel drone-afweer vooralsnog relatief ouderwets. De meeste drones zijn vrij klein en vliegen lager dan een raket. Ze zijn daardoor moeilijk te detecteren met regulier luchtafweergeschut. Toch biedt het feit dat drones langzamer zijn ook mogelijkheden voor de afweer; Oekraïne zegt zo’n 70 procent van de Iraanse aanvalsdrones uit de lucht te halen voor ze hun doel bereiken.
Het lastigste aan de afweer is dat de Shaheds nauwelijks op een grote afstand te detecteren zijn met bijvoorbeeld radar of infrarood-detectie. Maar het geluid van het motortje is wel de herkennen zodra zo’n drone dichterbij komt. „Oekraïners proberen in het grensgebied veel gebruik te maken van oor- en ooggetuigen. En dan vooral oorgetuigen, want ’s nachts zijn ze niet te zien”, zegt drone-expert Zwijnenburg. Deze methode kan wel vergemakkelijkt worden met akoestische detectie, radar of camera’s. Daarna is er door de geringe snelheid van de drones tijd om ze uit te lucht te halen met bijvoorbeeld een draagbare raketlanceerder.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/10/data92069331-78129a.jpg)
Lees ook De extreem goedkope Iraanse kamikazedrones zijn geen wonderwapens
Alternatieven zijn wel in zicht. Er bestaan Franse en Amerikaanse ‘high energy lasers’ om drones mee uit de lucht te schieten. Zo’n systeem kan wel duur zijn in de aanschaf, maar de prijs van gebruik is laag – er is alleen maar elektriciteit voor nodig. „Het Israëlische Iron Dome heeft ook een Iron Beam-variant”, zegt Jacco Dominicus van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum. Of Oekraïne deze techniek al heeft is niet bekend, omdat bondgenoten deels geheimhouden wat ze leveren. „Maar als ik morgen bewijs zou zien dat Oekraïne die techniek nu heeft zou ik niet verbaasd zijn”, aldus Dominicus.
Een andere methode is om kunstmatige intelligentie (AI) in te zetten om veel drones tegelijk uit te schakelen. Nu worden ze in zwermen ingezet: als luchtafweer verzadigd raakt, de kans groot is dat er een paar langs glippen. „Daarom heb je luchtafweer nodig die heel veel doelen tegelijk kan uitschakelen. Menselijke reactie is dan te langzaam. Daar heb je kunstmatige intelligentie voor nodig”, zegt Zwijnenburg.
Autonome aanvallen
Controversiëler zijn plannen om kunstmatige intelligentie ook offensief te gebruiken. De Oekraïense minister voor digitale transformatie, Mychajlo Fedorov, noemde autonoom opererende aanvalsdrones – die dus zonder tussenkomst van een mens op basis van een script of opdracht aanvallen – onlangs tegenover persbureau AP „een logische en onvermijdelijke volgende stap”. Hij zei dat Oekraïne „veel research en development in deze richting heeft gedaan”. Fedorov noemt zelfs een termijn waarop ze beschikbaar zullen komen: zes maanden.
Hoewel Fedorovs uitspraak niet te verifiëren is en grootspraak in tijden van oorlog een wapen op zich is, is het niet ondenkbaar dat zo’n wapen straks bestaat. De militaire leiders in Oekraïne staan de inzet van dodelijke AI-wapens op dit moment niet toe.
Onmisbaar
Dat ‘zelfaanvallende drones’ steeds aantrekkelijker worden, heeft te maken met de manier waarop een deel van de drone-afweer nu functioneert. Drones bereiken nu nog op basis van GPS-coördinaten hun doel. Als je het GPS-signaal weet te verstoren, wat zowel Oekraïne als Rusland regelmatig doen, kun je daarmee zorgen dat een drone zijn doel niet bereikt. Door de drone software mee te geven waarmee hij zijn doel zelf herkent – kun je alsnog raak schieten.
Over de precisie van AI-beelddetectie bestaan nog wel grote twijfels: de software is vaak eenvoudig te misleiden. In een experiment lukte het twee giechelende mariniers om detectie door een AI-camera voorkomen, dankzij een kartonnen doos over hun hoofd.
‘Westen is niet voorbereid’
Experts zoals Dominicus merkten bij de opkomst van de aanvalsdrone dat velen bij defensie ervan uitgingen dat de drones vooral door terroristen of splintergroeperingen gebruikt zouden gaan worden. Met de oorlog in Oekraïne blijkt dat ze ook voor grote strijdkrachten onmisbaar zijn.
Met zijn getoonde effectiviteit geeft de aanvalsdrone dan ook een duivels visitekaartje af waar alle landen rekening mee moeten gaan houden. „Aanvalsdrones zijn nu een betaalbaar, veelzijdig wapen geworden dat terroristen tegen elk land en elke afzonderlijke stad kunnen gebruiken”, waarschuwt officier Joeri Kasjanov, commandant van een Oekraïense drone-eenheid. „Het is erg gevaarlijk. En het Westen is niet klaar om die nieuwe dreiging het hoofd te bieden.”
