Hoe een verloederd Brits kuststadje een kunstenaarskolonie en een filmset werd

Hoe mooi de zon ondergaat in de baai van Margate, een badplaats aan de noordkust van Kent, wist de Britse schilder William Turner al. Tientallen malen schilderde hij er de haven en het strand, en vooral de luchten erboven. Turner vond in Margate, waar hij op zijn elfde voor het eerst de zee zag, het mooiste licht van Europa. In zijn tijd, de vroege negentiende eeuw, was Margate een welvarende badplaats, waar stoomboten aanlegden aan een indrukwekkende pier.

De skyline van het kuststadje bestaat nog altijd uit statige victoriaanse huizen, maar de meeste zijn intussen behoorlijk vervallen. De afgelopen decennia had Margate ernstig te lijden onder economische recessies. De pier verdween in 1978 na een storm in zee en werd nooit herbouwd. Overal vind je de ruïnes van de gloriejaren, zoals de liften die badgasten van de hoge krijtrotsen naar het strand transporteerden, maar het erfgoed is in erbarmelijke staat. De art-decogebouwen van het Lido, tussen de jaren twintig en zeventig van de vorige eeuw een levendig complex van restaurants en zwembaden, zijn deels ingestort en beklad met graffiti. Met de komst van goedkope strandvakanties naar Zuid-Europa bleven Britse badgasten weg. De souvenirwinkels langs de boulevard zaten jarenlang dichtgetimmerd.

Anno 2023 biedt Margate nog steeds een verlopen aanblik, met Vegas-achtige gokpaleizen waar nauwelijks volk op afkomt. Maar er gloort hoop voor het Britse kuststadje. Met de komst van het kunstmuseum Turner Contemporary in 2011 begonnen kunstenaars uit Londen, op anderhalf uur treinen, de badplaats te herontdekken. Ze gaven Margate de bijnaam Shoreditch-by-the-sea (naar de hippe wijk in Londen). Rockband The Libertines bouwde er een opnamestudio in een oud hotel. Kunstenaar Tracy Emin, die in Margate opgroeide, opende er vorige week een ateliercomplex. En nu de Britse regisseur Sam Mendes Margate uitkoos als decor van zijn film Empire of Light, zal het cultuurtoerisme verder aantrekken.

Ode aan film

Empire of Light is een liefdevolle ode aan film én aan Margate. Mendes schreef het script, over een depressieve vrouw die haar dagen slijt als werknemer van een oude bioscoop, tijdens de lockdown van 2020. „Ik had een beeld voor ogen van een art-decobioscoop die uitkeek over zee”, vertelde Mendes in The Hollywood Reporter. „Maar het mocht niet te truttig zijn, geen schattige Engelse badplaats vol smeedijzer en post-koloniale architectuur. Ik wilde dat het grimmiger zou voelen.”

Een schilderij dat William Turner in 1822 in Margate maakte. Hij vond de luchten van Margate de mooiste van Europa. Foto Yale Center for British Art

In Margate vond Mendes de perfecte locatie. Pal aan zee staat een prachtige, maar vervallen art-decobioscoop uit 1923, geflankeerd door een pretpark met de oudste achtbaan van Groot-Brittannië. Die bioscoop, Dreamland, deed hem denken aan zijn eigen jeugd in de jaren tachtig, toen hij in badplaats Brighton uren doorbracht in een oud filmtheater. „Ik heb het script vervolgens herschreven zodat het in Margate zou passen”, vertelde hij de BBC. „Ik heb alle scènes aangepast aan de straten en locaties van Margate.”

Zoals vele kunstenaars voor hem, was Mendes onder de indruk van „de schaal van het landschap”. „Het is de plek waar Turner zijn bekendste schilderijen maakte en waar T.S. Eliot zijn gedicht The Waste Land schreef, terwijl hij vanaf een beschutte plek vlak naast de bioscoop uitkeek over het strand en de grijze zee. Deze plek heeft een weidsheid, geschikt is voor poëzie en een cinematografische blik.”

Skinheads

In de film heet de bioscoop The Empire, een statig gebouw dat nauwelijks rendabel is en twee van de vier zalen al heeft moeten sluiten. Hoofdpersoon Hilary (Colman) is een toegewijde werknemer die lijdt aan een bipolaire stoornis – losjes gebaseerd op Mendes’ eigen moeder, schrijfster Valerie Mendes, die kampte met psychische problemen. In de film leeft ze op wanneer ze een relatie aangaat met Stephen (Ward), een jonge nieuwe medewerker. Het is een verhaal over vriendschap tussen twee outsiders, tegen de achtergrond van de door werkloosheid en racisme gedomineerde Thatcher-jaren. In de heftigste scène van de film trekt een extreem-rechtse demonstratie langs de bioscoop en wordt de zwarte Stephen gemolesteerd door skinheads.

Die racistische mars is geen verzinsel van Mendes en vond echt plaats in de zomer van 1982. De Amerikaanse schrijver Paul Theroux schreef erover in zijn boek The Kingdom by the Sea, een verslag van een reis langs de Britse kust die hij begon in Margate: „De skinheads waren naar Margate gekomen om te vechten. Ze verzamelden zich op de boulevard voor een amusementspark genaamd Dreamland.”

In Empire of Light worden de skinheads gespeeld door de inwoners van Margate. Zo’n 1.300 figuranten werden geworven onder de bevolking. Tussen november 2021 en mei 2022 veranderde hun stad in een filmset. Oude auto’s reden door de straten en de art-decolantarens langs de boulevard werden opgeknapt en schijnen sindsdien hun felgekleurde lichtbundels weer over de nachtelijke zee.

Still uit Empire of Light: Micheal Ward en Olivia Colman kijken tijdens de jaarwisseling over de baai van Margate. Foto Searchlight Pictures. © 20th Century Studios

De Dreamland-bioscoop zelf, die sinds 2007 leegstond, werd gerenoveerd maar mocht ook niet té nieuw ogen. „Dan werd er ’s ochtends nieuwe vloerbedekking gelegd en kwam ’s middags de filmcrew die weer vlekken in het tapijt maakte, zodat het eruitzag als een operationele bioscoop uit de jaren tachtig”, vertelt Shaun Smethers, eigenaar van de lokale pub The Two Halves. Tijdens de filmopnames schonk hij vele pinten voor de crew en de acteurs, onder wie Colin Firth, die de eigenaar van de bioscoop speelt.

In januari van dit jaar, toen Empire of Light in première ging in de Dreamland-bioscoop, prijkten de woorden ‘Thank you Margate’ op de façade – een saluut van de crew. Andersom heeft de film volgens schattingen zo’n 4,8 miljoen pond aan de economie van Margate bijgedragen. En dat bedrag zal alleen maar oplopen als filmliefhebbers komende zomer op bedevaart komen. De plaatselijke VVV heeft alvast een wandelkaart gemaakt langs de filmlocaties.

Shaun Smethers van The Two Halves vertelt dat hij zijn stad heeft zien veranderen, sinds hij zijn kroegje in 2015 opende. Er kwamen dure restaurants die alleen in de weekeinden open zijn, als de hipsters uit Londen toestromen. Oude kraakpanden zijn omgetoverd tot boetiekhotels, zoals het Fort Road Hotel dat vorig jaar opende en dat zijn kamers vol heeft hangen met werk van lokale kunstenaars als Tracy Emin. Vanwege alle hippe barretjes, vintage winkels en platenzaken heeft tijdschrift Time Out Cliftonville, een buitenwijk van Margate, uitgeroepen tot ‘coolste wijk van het VK’.

Investeerders zijn teruggekeerd naar Margate en knappen één voor één de verloederde panden op. Zoals Arlington House, een brutalistische betonkolos die pal achter Dreamland staat en in de film dient als de flat waar Stephen en zijn moeder wonen. De afzichtelijke woontoren is nu populair bij ondernemers en kunstenaars uit Londen. Want oerlelijk of niet, alle appartementen hebben balkons met zeezicht. En op, zoals Turner al wist, de mooiste luchten van Europa.

Lees ook de recensie: ‘Empire of Light’ brengt ode aan de bioscoop als plek om te ontsnappen aan de realiteit