Hoe een klein radiostation uit Amsterdam uitgroeide tot een muzikale goudmijn met 24 themakanalen

Wat gebeurt er als je 24 uur achter elkaar naar Gregoriaanse muziek luistert? Word je etherisch, verdamp je en vaar je ten hemel? Hoe voelt het om je oren langdurig vol te pompen met Hardbop? Ga je je gedragen alsof je twee liter van de sterkste espresso tot je genomen hebt?

Je kunt het uitproberen op Concertzender.nl. De zender laat zo ongeveer alle muziekgenres die de mens in de afgelopen 2000 jaar heeft ontwikkeld – tot pop, techno, experimentele elektronische muziek, folk en trance aan toe.

Aad van Nieuwkerk, die later directeur zou worden, was er vlak na de oprichting al bij. „Ik werkte als dienstweigeraar bij de blindenbibliotheek aan het Molenpad in Amsterdam, ik was daar opnametechnicus.

Een collega die net als vrijwilliger bij de Concertzender was begonnen, zei: ‘Is dat niet leuk voor jou? We kunnen technici heel goed gebruiken.’ Ik ging, ik werd presentator en technicus, in die studio boven muziekcentrum De IJsbreker. Als je aan het presenteren was tijdens een concert, hoorde je van beneden het applaus in de uitzending, het was harder dan je eigen stem. We hebben een keer ‘4.33’ van John Cage in de studio gedaan. Gewoon, de microfoons openzetten en laten horen wat er van beneden kwam.”

(Dit behoeft enige uitleg. Componist John Cage schreef in 1952 het stuk ‘4.33’. Dat gaat zo. De pianist loopt naar de piano, drukt een stopwatch in die hij in zijn hand heeft, en raakt gedurende 4 minuten en 33 seconden geen toets aan. Je hoort alleen de geluiden die je normaal niet zou horen.)

‘Ernstige muziek’

Na een paar studioverhuizingen, de zender kreeg intussen steeds meer vrijwilligers en luisteraars, luidde het bestuur in 1992 de noodklok. Dat had het bestuur al wel vaker gedaan. De zender heeft altijd de eindjes maar net aan elkaar kunnen knopen.

Van Nieuwkerk: „Toen gebeurde er een wonder. BumaStemra, de organisatie die muziekrechten regelt, was betrokken bij de oprichting van Radio Noordzee Nationaal, om het popproduct van eigen bodem te promoten. Nou zat er in het bestuur van BumaStemra een componist van serieuze muziek, Konrad Boehmer. Hij kon alleen met die oprichting instemmen als er ook een substantieel bedrag beschikbaar zou komen voor de ernstige muziek, ik hoor het hem nog nadrukkelijk zeggen, met die mooie sonore stem en dat Duitse accent: ‘ernsjtige muuuzieieiek…’ En zo gebeurde.”

Vanaf 1 juni 1993 was de Concertzender Amsterdam ontgroeid. Het station was toen bijna overal in Nederland op de kabel te ontvangen en begon uit te zenden via een satellietkanaal. Van Nieuwkerk werd directeur. Dat bleef hij tot 1998. Toen leek er, na vele omzwervingen (de zender kwam even onder de hoede van Veronica, tot afgrijzen van een aantal oudere vrijwilligers, daarna van de VPRO) een veilige haven gevonden bij de NOS. Maar ook aan de samenwerking met de landelijke publieke omroep kwam weer een eind. Het kanaal in de digitale ether, (DAB+), dat de Concertzender in 2004 kreeg toegewezen, werd in 2006 gekaapt door de nieuwe publieke zender Radio 6. De samenwerking tussen de verschillende partijen verliep daarna steeds stroever. De publieke omroep wist niet goed wat ze aan moest met al die eigenwijze mensen die niet zo strak in muziekgenres dachten als men in Hilversum gewoon was. In 2009 werden de banden definitief verbroken, de Concertzender keerde weer terug naar waar het ooit allemaal begon, Amsterdam. Maar intussen was er een nieuwe manier van uitzenden die veel minder kostte dan etherfrequenties en een satellietkanaal: het wereldwijde internet. Dat gaf ook de mogelijkheid om themakanalen te programmeren in alle genres die ook op de hoofdzender te horen zijn.

Luistercijfers niet leidend

Die themakanalen bestaan nog steeds, het zijn er inmiddels 24, de studio is nu gevestigd op de Ganzenmarkt in Utrecht, boven Theater Kikker. Daarvandaan vult men nog steeds de muzikale ruimte die Hilversum 4, later Radio 4, nu NPO Klassiek, open laat.

„NPO Klassiek,” zegt de huidige directeur Sem de Jongh, „is precies wat de naam zegt. Klassiek. Ze doen weinig aan jazz en wereldmuziek, omdat ze denken dat de luisteraars dan afhaken.

In andere landen wordt er binnen publieke omroepen heel anders over gedacht, daar draaien ze regelmatig genres door elkaar. Dat doen wij ook, bij ons zijn de luistercijfers niet leidend.”

De twee jonge getalenteerde musici Pouya Azimi (17, viool) en Domonkos Hegyi (19, piano) spelen live repertoire van Beethoven, Shostakovich en Von Westhoff bij de Concertzender. Foto Lebrina Latupeirissa

Dat niet-leidend zijn resulteert in grote muzikale ontdekkingen.

Je valt bijvoorbeeld midden in Geen Dag Zonder Bach, samengesteld door Govert-Jan Bach – verre familie, maar toch, familie. We horen de cantate ‘Was Frag Ich Nach Der Welt’, die Bach in de zomer van 1724 schreef voor de negende zondag na Trinitatis.

Of we horen de Amerikaanse slagwerker en componist Fast Forward, die onlangs zeventig werd. Hij is een virtuoos op de steelpan. We luisteren naar drie stukken voor solosteelpan. In het eerste stuk bespeelt hij de steelpan met een zeer snel ronddraaiend balletje.

En wat dacht je van Daud Khan, de maestro van de traditioneel-klassieke Afghaanse muziek, waarvan zo weinig opnames bestaan omdat het land altijd geteisterd wordt door burgeroorlogen en geopolitieke twisten.

Dan opeens weer: jazz, blues en het kauwgomplaatjesgevoel in Het Paleis van de Weemoed. De vaderlandse held op de knoppenaccordeon Johnny Meijer. „Wiens leven,” vertelt presentator Sjaak Roodenburg, „zich kenmerkte door nogal wat treurigheid. Dat had zeker te maken met zijn opvliegende karakter en zijn hang naar Koning Alcohol.”

Dan De Wandeling, een programma van Thijs Bonger, waarin hij zich verbaast over de rijpheid van de jeugdige Felix Mendelssohn. Zeventien jaar jong schreef hij een prachtig strijkkwintet dat – onterecht – altijd in de schaduw heeft gestaan van zijn octet. Dat Felix vóór zijn beroemde vioolconcert in e kl. op zijn dertiende al een ander vioolconcert had geschreven is ook onvoldoende bekend.

Bonger: „Ik neem de luisteraars mee in mijn zoektocht, naar bijvoorbeeld ondergesneeuwde componisten. Ik heb 38 uitzendingen over de componist Hummel gemaakt, Herkansing voor Hummel, die verdient hij. Ik maak twee programma’s per maand, dat is ongeveer vier dagen werk, heerlijk werk. Ik ben een terriër, als ik me ergens in vastbijt laat het me niet meer los. Ik heb een keer een serie gemaakt over componisten die minstens één piano-etude geschreven moesten hebben, anders kwamen ze er niet in. Nou wist ik dat de jong gestorven Baskische componist Arriaga er een gemaakt had, ik heb de halve aardkloot afgezocht, het ding was nergens te vinden. Vervolgens heb ik het conservatorium in Tilburg gebeld en gezegd: ‘Goh weten jullie een hele goede student die deze etude zou kunnen spelen?’ Die wisten ze, we hebben die etude opgenomen en uitgezonden.”

Die etude maakt nu deel uit van het enorme archief, er zijn sinds 1982 zo’n zesduizend concerten opgenomen, waarvan er 2000 online staan. Het allereerste concert, uit 1982, een liedrecital van bariton Max van Egmond, werd in januari dit jaar, bij de aftrap van het jubileum, opnieuw uitgezonden.

directeur ConcertzenderSem de Jongh We onderschatten vaak wat we allemaal in huis hebben in Nederland.

We zenden het hele jubileumjaar archiefopnames uit,” vertelt Sem de Jongh. „Elke week doen we een ander jaar. We maken ook een aantal speciale uitzendingen waarin programmamakers praten met, en uiteraard veel muziek laten horen van, bekenden uit het veld. Op 30 april lanceren we een nieuw kanaal, World Of Jazz, 24 uur per dag jazz en wereldmuziek, met veel aandacht voor muziekactualiteiten, jong talent en live muziek. We doen dat in nauwe samenwerking met de Nederlandse jazz- en wereldmuzieksector.

Lees ook Concertzender komt met een speciale radiozender voor Jazz

We onderschatten vaak wat we allemaal in huis hebben in Nederland, dat gaan we laten horen en iedereen, ook de publieke omroep, die daarbij met ons wil samenwerken, is uiteraard van harte welkom. Waarom toch altijd die versnippering? Daar heeft de muziek niets aan. We zijn springlevend, hoewel het financieel toch altijd weer afwachten is of we de begroting rond krijgen. We hebben nu 1723 betalende vrienden, die brengen met z’n allen 78.000 euro op, dat is ongeveer de helft van de begroting. De rest komt van cultuurfondsen, sponsoring en we hebben nog wat eigen inkomsten, we maken bijvoorbeeld af en toe opnames voor anderen. Het blijft toch ongelofelijk dat we dat kunnen voor dit geld. We hebben vier mensen op de loonlijst, de rest, dat zijn er ongeveer 150, is vrijwilliger. Dus het lukt, maar vrienden en donateurs blijven natuurlijk altijd welkom.”

Zo gaan we met de Concertzender, hand in hand met Hildegard van Bingen en Bob Dylan, samen met Louis Armstrong en marimbaspeler Tatiana Koleva en al die anderen in al die genres een muzikale volgende veertig jaar tegemoet. We zijn rijk.

Delen Mail de redactie