Even leek het strenge Australische immigratiebeleid op losse schroeven te staan. Begin november oordeelde het Australische Hooggerechtshof dat het systeem waarin immigranten zonder visum voor onbepaalde tijd vastgehouden konden worden in detentiecentra, een schending is van de Grondwet. De uitspraak kwam voor de Australische regering als een grote verrassing en maakte een einde aan twintig jaar lang beleid.
De zaak was aangespannen door een Rohinya-man die als vluchteling naar Australië was gekomen. Zijn visum werd ingetrokken nadat hij was veroordeeld voor seksueel misbruik van een 10-jarige jongen. Toen hij zijn straf had uitgezeten, kon de regering hem niet het land uitzetten, omdat de man statenloos is. Ook andere landen wilden hem niet. Daarom werd hij voor onbepaalde tijd vastgehouden.
Het Hooggerechtshof oordeelde dat de Australische regering hiermee zijn grondrechten schendt. Het resulteerde in zijn onmiddellijke vrijlating, en die van 148 anderen in een soortgelijke situatie.
Advocaat Alison Battisson staat meer dan twintig mensen bij die sinds de uitspraak van het Hof zijn vrijgelaten, en tien anderen die nog vast zitten. „De uitspraak van het Hooggerechtshof is een dramatische verandering van het Australische juridische landschap”, zegt ze aan de telefoon.
Strenge regels
De oppositie spon garen bij de chaos die volgde op de vrijlating. Peter Dutton, de leider van de conservatieve oppositiepartij Liberals, stelde dat de regering „moordenaars, verkrachters en pedofielen” vrijliet. Al gauw kwam de regering met strenge regels om de vrijgelaten immigranten in de gaten te houden en zo mogelijk weer achter tralies te krijgen.
Vorige week werden in allerijl nieuwe wetten ingevoerd om immigranten toch preventief op te kunnen sluiten. Het gaat om mensen zonder visum die zijn veroordeeld voor een ernstig gewelds- of zedendelict, waarop een celstraf van minstens zeven jaar staat. Als de regering kan aantonen dat deze mensen ook na het uitzitten van hun straf een gevaar zijn voor de samenleving, kunnen ze worden vastgezet in detentiecentra. „De veiligheid van de Australische gemeenschap is van het grootste belang”, zei minister van Binnenlandse Zaken Clare O’Neil na afloop van de stemming in het parlement.
Lees ook Koerdische auteur Boochani: ‘Australisch migratiebeleid is een tragedie’
De nieuwe wetten zijn met veel kritiek ontvangen. Sommigen vergelijken het preventief opsluiten van mensen met de sciencefictionfilm Minority Report, waarin Tom Cruise een agent speelt die mensen arresteert voor moorden die ze nog niet hebben gepleegd. „Deze mensen hebben hun straf uitgezeten. Maar de regering en de oppositie willen ons doen geloven dat de samenleving alleen veilig is als ze voor de rest van hun leven worden opgesloten”, zei directeur Sanmati Verma van het Human Rights Law Centre. Volgens Battisson is het een overhaaste reactie op politieke ophef. „Dit zijn disproportionele straffen die voortkomen uit de hysterie in het parlement”, zegt ze.
Elektronische enkelband
Ze bestrijdt het beeld dat de hele groep bestaat uit zware criminelen. „De overgrote meerderheid heeft geen serieus misdrijf gepleegd. Soms gaat het slechts om verkeersovertredingen.” Toch moeten ze zich allemaal houden aan de nieuwe regels, zoals het dragen van een elektronische enkelband en een avondklok. Voor het toezicht op deze groep heeft de regering – omgerekend – 153 miljoen euro uitgetrokken.
Migratie is hierdoor opnieuw een groot thema in Australië. Het is een land van migranten: meer dan de helft van Australiërs heeft tenminste een ouder die in een ander land is geboren. Het land verwelkomt nog steeds veel mensen uit andere landen – dit jaar is de netto-immigratie meer dan 510.000 mensen. Het gaat voornamelijk om kennismigranten, zoals internationale studenten en hoogopgeleiden.
Uit een recente peiling blijkt dat een meerderheid van de Australiërs dat te veel vindt. Daarom beloofde premier Albanese weer terug te gaan naar „houdbare” aantallen. Maandag presenteerde zijn regering een plan om het aantal nieuwe immigranten meer dan te halveren, door bijvoorbeeld strenge taaleisen te stellen voor buitenlandse studenten.
Zero tolerance
Voor asielzoekers en vluchtelingen is het altijd al moeilijk geweest om zich in Australië te vestigen. De regering verstrekt zo’n 20.000 humanitaire visa per jaar. Maar mensen die per boot het land proberen te bereiken, kunnen daar geen aanspraak op doen. Sinds ruim tien jaar lang geldt een zerotolerancebeleid voor mensen die per boot Australië proberen te bereiken. Wie de tocht toch waagt, wordt op zee tegengehouden en teruggestuurd. Sinds het aantreden van de Labor-regering in mei 2022 zijn bijna tweehonderd mensen op zee teruggestuurd.
Lang werden veel vluchtelingen en asielzoekers op twee eilanden in de Stille Oceaan vastgehouden in detentiecentra. Totdat in 2016 de nederzetting op het Papoea-Nieuw-Guinese eiland Manus door de Hoge Raad illegaal werd verklaard en een jaar later werd gesloten. Het detentiecentrum op eilandstaat Nauru is op dit moment leeg, maar de Australische regering houdt de mogelijkheid open om hier opnieuw mensen in hechtenis te nemen.
De Australische slogan ‘stop de boten’ sloeg ook internationaal aan. In het Verenigd Koninkrijk werd de tekst letterlijk overgenomen door premier Rishi Sunak. Hij is fel voorstander van de omstreden Rwandadeal waarbij asielzoekers hun procedure afwachten en doorlopen in Rwanda.
Lees ook Met zijn omstreden migratiebeleid zit premier Sunak klem tussen gematigde en radicale partijgenoten
Ook Geert Wilders is in het verleden geïnspireerd door het Australische harde beleid. „Australië pakt de zaken beschaafd, verstandig, maar keihard aan. Dat moeten wij ook gaan doen”, zegt Wilders in een filmpje op YouTube in 2015.
Advocaat Battisson heeft een advies voor internationale politici die met interesse naar het Australische systeem kijken. „Doe het niet. Het werkt niet, en het is ongelooflijk duur”, zegt ze. De detentie van immigranten kost de regering jaarlijks minimaal 260.000 euro per persoon. „Je moet bedenken, wat hoop je te bereiken met dit beleid? Want je kunt immigratie en vluchtelingen niet volledig tegenhouden.”
Ondanks de net ingevoerde wetten zijn de barsten in het Australische immigratiesysteem nog niet gelijmd. Juristen sluiten niet uit dat de wetten ongrondwettelijk zijn. Er zijn in de afgelopen weken al twee nieuwe zaken bij het Hooggerechtshof aangespannen tegen de aangescherpte regels.
Correctie (12 december 2023): In een eerdere versie stond de naam van advocaat Battisson verkeerd gespeld. Dat is aangepast.
Leeslijst
