Wat zijn de nieuwe speculaties over de aanslagen op Nord Stream en zes andere vragen

Wie pleegde de aanslag op de Nord Stream-gaspijpleidingen in de Oostzee? Dat onopgeloste raadsel leidt sinds september vorig jaar tot wilde speculaties en beschuldigingen. Amerikaanse inlichtingendiensten denken nu de dader van de sabotage in beeld te hebben, zeiden ze tegen The New York Times: het zou gaan om „een pro-Oekraïense groep”, maar ze houden vele slagen om de arm. Duitse media beschrijven de operatie van deze groep in detail.

1 Waaruit bestaan de nieuwste aanwijzingen?

De aanslag zou zijn uitgevoerd door een groep die onder meer uit „ervaren duikers” bestond, denken de Amerikanen. Dat het om actieve militairen gaat, staat niet vast, maar mogelijk hebben ze wel een „opleiding in overheidsdienst” gehad. Het zou waarschijnlijk gaan om „Oekraïeners of Russen, of een combinatie”.

Volgens de krant Die Zeit en de omroep ARD bestond de groep uit vijf personen, onder wie twee duikers, die de sabotage hebben uitgevoerd. Ze deden dat met een motorjacht dat op 6 september – twintig dagen voor de aanslag – uit een jachthaven van de Duitse stad Rostock is vertrokken. Rostock ligt op zo’n 130 zeemijl (240 kilometer) van de plaats van de aanslagen, in internationale wateren nabij het Deense eiland Bornholm. Duikers kunnen op die diepte (zo’n zestig meter) nog werken. Het jacht zou gehuurd zijn door een Pools bedrijf met Oekraïense eigenaars en keerde terug in Rostock. In het jacht zouden later sporen van explosieven zijn gevonden, aldus de Duitse media.

2 Wat betekent een eventuele Oekraïense connectie?

Elke betrokkenheid, ook indirect, zou een zware wissel trekken op de relatie tussen Duitsland en Oekraïne, en mogelijk ten koste gaan van Duitse militaire steun in de strijd tegen de Russische invasie. Er zijn geen aanwijzingen voor officiële betrokkenheid van Oekraïne, zeggen de Amerikaanse diensten. Een adviseur van president Volodymyr Zelensky deed het bericht dinsdag af als een „complottheorie”.

Dat Kyiv op zichzelf een motief zou hebben om de gasleidingen te saboteren, werd wel al aangenomen. Oekraïne was – evenals de VS en Polen – uiterst kritisch over het Nord Stream-project, omdat het Duitsland gevoelig zou maken voor Russische energiechantage. Duitsland heeft zijn afhankelijkheid sindsdien afgebouwd. Maar er waren geen aanwijzingen dat Oekraïne middelen of de gelegenheid voor zo’n aanslag zou hebben. Een Duitse regeringswoordvoerder zei dinsdag het bericht te hebben „opgemerkt”, maar benadrukte dat het Duitse onderzoek niet is afgesloten.

3 Wat stond er al vast over de aanslagen?

Bitter weinig. Deense, Zweedse en Duitse onderzoekers zeggen zeker te zijn van sabotage van de twee pijpleidingen, Nord Stream 1 en 2, op 26 september vorig jaar; onderwaterfoto’s wijzen een gecontroleerde explosie uit. De betrokken landen zeiden tot nu toe dat alleen een „statelijke actor” zo’n aanslag kan uitvoeren. Maar de onderzoeken lopen nog en die landen hebben geen dader aangewezen. Westerse inlichtingendiensten zeiden eerder er rekening mee te houden dat er nooit een dader kan worden gevonden.

Lees ook Aanval op Nord Stream blijft zonder heldere vingerafdruk

4 Waartoe leidde de onzekerheid over de verantwoordelijkheid?

In verschillende Europese landen en door de NAVO is gesuggereerd dat Rusland achter de aanslag zou zitten, ook al ontbrak daarvoor hard bewijs. Rusland zou een motief hebben, omdat het kon denken dat de leidingen toch niet meer gebruikt zouden worden. Het zou Europese landen, die afhankelijk zijn van kwetsbare onderzeese leidingen voor gas en elektriciteit en data, willen intimideren en uiteen spelen.

Dat Rusland beschikt over de middelen voor zo’n aanslag, zoals geavanceerde onderzeeboten en duikteams, staat ook vast. Rond de explosies zijn ook verdachte bewegingen van Russische schepen gesignaleerd.

5 En wat zegt Rusland over de Nord Stream-explosies?

Rusland heeft elke betrokkenheid bij de aanslagen ontkend. Een Kremlin-woordvoerder noemde het bericht van The New York Times „duidelijk een gecoördineerde afleidingsmanoeuvre”. Hij herhaalde dat Rusland inzicht wil in de lopende onderzoeken. In de veiligheidsraad van de VN heeft Rusland opgeroepen tot een onafhankelijk internationaal onderzoek. Moskou heeft eerder de Britten ervan beschuldigd de aanslag te hebben uitgevoerd, zonder daarvoor bewijs te leveren. Intussen gelooft Rusland dat de Amerikanen erachter zitten.

6 Waarop is de Russische verdenking gebaseerd?

Die heeft alles te maken met een recent artikel van onderzoeksjournalist Seymour Hersh, die op het platform Substack beweert dat Amerikaanse duikers met steun van Noorwegen vorige zomer de explosies hebben voorbereid onder de dekmantel van een grote marine-oefening in de Oostzee. De Amerikaanse en Noorse regering hebben Hersh’ beschuldigingen categorisch ontkend. Er is ook ernstige vakmatige kritiek op Hersh’ artikel. Het is gebaseerd op één anonieme bron, het bevat geen ‘harde’ documentatie en wel een reeks feitelijke onjuistheden. Rusland, China en een reeks antiwesterse media zien het niettemin als bewijs.

7 Kan hun verdenking stand houden?

Ja. Dader en ‘slachtoffer’ van de aanslagen kunnen er belang bij hebben om harde bewijzen nooit openbaar te maken, omdat dat om pijnlijke vervolgstappen zou vragen. Zoals sancties of een herziening van de relatie tussen bondgenoten. Als Oekraïne op enige wijze betrokken is, maar blijft ontkennen, kan deze aanslag zich scharen in een reeks andere, mogelijk Oekraïense operaties buiten zijn grenzen. Zoals de nooit opgeëiste explosie op de Krim-brug, aanslagen op Russische vliegbases en de autobom waarbij de dochter van Kremlin-ideoloog Aleksander Doegin even buiten Moskou werd gedood.