Het risico van de nieuwste sanctie tegen Rusland is dat de dieselprijs omhoogschiet

Europa stelt opnieuw een zware economische sanctie in tegen Rusland. Sinds afgelopen zondag boycotten EU-landen alle Russische zogeheten olieproducten, zoals diesel en stookolie. Ook deze sanctie is bedoeld als straf voor de Russische invasie van Oekraïne. Maar er bestaat vrees dat de maatregel Europese landen zelf ook hard kan raken. Acht vragen over de nieuwste boycot.

1Wat houdt de maatregel precies in?

De import via zee van alle producten die Rusland in zijn raffinaderijen maakt is sinds zondag verboden. Producten als diesel, kerosine, stookolie, gasolie en nafta mogen niet meer ingevoerd worden. Europese bedrijven of individuen die deze producten toch kopen en betrapt worden, riskeren strafrechtelijke vervolging. Vooral het verbod op de import van diesel is verreikend. De brandstof is essentieel voor onder andere het vrachtvervoer in heel Europa. Rusland leverde de afgelopen jaren de helft van alle in de EU geïmporteerde diesel.

In feite zijn de sancties het sluitstuk van de maatregelen die de EU sinds de invasie in Oekraïne tegen Rusland heeft ingesteld op het gebied van energie. Eerder werd de import van kolen en ruwe olie al aan banden gelegd. De EU-landen hebben ook afgesproken dat ze uiterlijk in 2027 geen Russisch gas meer kopen.

2Er wordt ook een verzekeringsverbod ingevoerd, toch?

Ja, net als bij de eerdere boycot van Russische ruwe olie. Om het ‘bereik’ van de sanctie te vergroten, mogen in Europese landen ook geen verzekeringen meer worden verkocht voor het vervoer van Russische olieproducten. Omdat nagenoeg alle verzekeraars van dit soort transporten in Europa gevestigd zijn, wordt het daardoor ook lastiger voor niet-EU-landen om diesel uit Rusland te halen. Er is één uitweg: als kopers beloven de producten alleen af te nemen tegen een maximumprijs, kunnen ze alsnog een verzekering krijgen.

Zo kunnen landen die niet meedoen met de sancties toch Russische diesel blijven kopen – wat als essentieel wordt gezien. Want als Rusland zijn producten nergens meer kan verkopen en van de markt af haalt, ontstaat er een grote marktverstoring. Tegelijk worden de inkomsten van het Kremlin wel afgeknepen, is het idee. Afgelopen weekend, vlak voor de deadline, kwamen de EU-landen na wekenlang soebatten eindelijk tot een akkoord over wat die maximumprijs moet zijn. Voor diesel is die 100 dollar per vat. Vooral Oost-Europese landen vinden deze maximumprijs overigens te hoog. Zij hadden Rusland (veel) meer pijn willen doen.

3Wat hopen de EU-landen met deze sanctie te bereiken?

De bedoeling is om de inkomsten van het Kremlin te raken, zodat president Poetin minder geld overhoudt om zijn oorlog tegen Oekraïne te financieren. Rusland is een van de grootste exporteurs van fossiele brandstoffen ter wereld en de begroting van het Kremlin leunt zwaar op belastinginkomsten uit die bedrijvigheid. De EU zelf is decennialang een van de grootste klanten van Rusland geweest. EU-landen importeerden in 2021, voor de oorlog tegen Oekraïne, gezamenlijk nog voor zo’n 23 miljard euro aan olieproducten uit Rusland. Als die aankopen wegvallen, moet dat „bijten”, denken de EU-landen.

4En, is dat zo?

Onderzoekers van de in Helsinki gevestigde denktank Centre for Research on Energy and Clean Air schatten vorige maand dat de Russische regering door de nieuwe Europese boycot dagelijks zo’n 120 miljoen dollar gaat mislopen aan inkomsten. Dat is een substantiële impact: het komt neer op een daling van bijna 20 procent ten opzichte van wat het Kremlin nu per dag binnenkrijgt dankzij de energiehandel, vermoeden de onderzoekers. Maar daarmee blijven er nog altijd zo’n 520 miljoen dollar aan inkomsten (louter uit energie) per dag over, schat de denktank ook. En dat is voorlopig voldoende voor het Kremlin om zijn oorlog vol te houden. Het punt is natuurlijk dat Rusland voor een aanzienlijk deel van zijn producten alternatieve klanten weet te vinden. Al verdient het daar wel fors minder aan, omdat die klanten (vooral China, India) fikse kortingen eisen.

5Hoe reageert Rusland?

Het Kremlin zei afgelopen maanden steeds dat de sancties weinig indruk maken, en dat ze vooral Europa zelf pijn gaan doen. Vorige week dreigde Rusland dat ‘derde’ landen die de door Europa bepaalde maximumprijs willen betalen, überhaupt niks krijgen. Die landen gaat Rusland zelf boycotten. Dat lijkt voorlopig echter een loos dreigement. De prijs van Russische diesel ligt momenteel onder het plafond, dus landen kunnen dat gewoon kopen zonder officieel aan het plafond mee te werken.

6Moeten EU-landen inderdaad vrezen voor de gevolgen van de eigen sancties? Wordt diesel (nog) duurder?

Het wordt in elk geval een delicate periode. Vooral omdat er één belangrijk verschil is met de boycot van ruwe olie die twee maanden geleden al inging. China en India kochten toen een groot deel van de Russische olie op die Europa niet meer wilde hebben. Maar India en China zijn zelf grote dieselproducenten en van die landen moet Rusland het deze keer dus niet hebben. Als het voor Rusland lastig wordt om alternatieve klanten te vinden, en het daarom inderdaad maar besluit om minder te gaan produceren, zullen de prijzen omhoog schieten. Het wereldwijde aanbod wordt immers kleiner, maar de vraag ernaar niet.

De nieuwe baas van Shell, Wael Sawan, waarschuwde afgelopen week ook voor dit risico. Toen hem bij de presentatie van de jaarcijfers gevraagd werd of hij vreest voor dieseltekorten, antwoordde hij: „We zullen moeten zien hoe dit afloopt. Bij de olieboycot is een ernstige marktverstoring gelukkig uitgebleven, maar de dieselmarkt is veel complexer.” De baas van het Internationaal Energieagentschap toonde zich eerder ook niet helemaal gerust, vanwege het ontbreken van „deze veiligheidsklep” dit keer.

7Moet er rekening gehouden worden met tekorten?

In Nederland heeft onder andere de branchevereniging voor transportbedrijven TLN hierover zorgen geuit. De belangenvereniging van exploitanten van tankstations, BETA, zei eerder geen grote problemen te verwachten, maar denkt wel dat er „lokale drooglopers” kunnen ontstaan: pompstations waar tijdelijk niets te krijgen is. Gunstig voor Nederland is wel dat het zelf over een aantal raffinaderijen beschikt.

8Zijn er voorzorgsmaatregelen getroffen?

Europese landen zijn de afgelopen weken flink aan het hamsteren geslagen. Minister Jetten (Energie, D66) heeft extra ‘strategische’ voorraden laten aanleggen, zodat Nederland in geval van tekorten negentig dagen vooruit kan. Voor de kust van Europa dobberen momenteel schepen vol diesel die lijken te wachten op een aantrekkelijk moment om hun lading te lossen – als de prijzen bijvoorbeeld verder gaan stijgen.

Afgelopen vrijdag heeft het kabinet een noodplan gepresenteerd voor als het toch misgaat, iets waar branchevereniging TLN overigens naar eigen zeggen al sinds het voorjaar van 2022 op aandringt. In dat plan worden maatregelen beschreven om de schade te beperken. De overheid kan besluiten om bepaalde bedrijfssectoren voorrang te geven bij leveranties. Welke dat zijn, is nog geheim. Hulpdiensten mogen sowieso niet zonder brandstof komen te zitten. Evenals vervoersbedrijven die supermarkten bevoorraden.