Waarom is Ballast Nedam buitengesloten bij de bouw van de stikstoffabriek in Zuidbroek?

Honderdvijftig bouwvakkers komen maandagochtend aan bij de poort van de te bouwen stikstoffabriek in het Groningse Zuidbroek. Ze willen na het kerstreces weer doorgaan met de bouw van de fabriek, die bijna af is. Maar de toegangspoort blijft dicht. Beveiligers houden de 150 bouwvakkers en technici, afkomstig uit heel Europa, tegen. De reden: hoofdaannemer Air Products, een Amerikaanse firma, zegde afgelopen zaterdag per brief het contract op met de belangrijkste onderaannemer, Ballast Nedam uit Nieuwegein. Na een uur gaan de bouwvakkers onverrichter zake weer naar huis.

Door een hoogopgelopen conflict tussen beide bouwers is de bouw van de stikstoffabriek inmiddels al maanden vertraagd. Dit terwijl de komst van de fabriek door het kabinet als voorwaarde werd genoemd om de gaswinning in Groningen te stoppen. De ruzie raakt zo aan een van de meest gevoelige Nederlandse politieke dossiers.

1Waarom wordt deze stikstoffabriek gebouwd?

Han Fennema, topman van de Gasunie, sprak van „een historische dag”, toen in de lente van 2020 de bouw van de stikstoffabriek begon. Toenmalig minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat, VVD) knikte instemmend: „Zuidbroek aan, betekent Groningenveld uit.” Na bijna zestig jaar gaswinning besloot het kabinet hiermee te stoppen vanwege de aardbevingen in het gebied. Maar dat kon alleen onder bepaalde voorwaarden, waarvan een nieuw te bouwen stikstoffabriek een van de belangrijkste was.

In die stikstoffabriek wordt geïmporteerd buitenlands gas, zogeheten hoogcalorisch gas, omgezet in laagcalorisch gas – hetzelfde als het Groningse gas. Dat kan dankzij bijmenging van stikstof. En die stikstof wordt door de fabriek in Zuidbroek, waarvan de kosten bij de start op een half miljard euro werden geraamd, uit de lucht gehaald.

Die omzetting van gas is belangrijk, want zo’n vijftien miljoen huishoudens zijn aangesloten op het Groningse gas. Zeven miljoen in Nederland en de rest in Duitsland, België en Frankrijk. Ook bedrijven en zware industrie in deze landen zijn afhankelijk van dat gas en kunnen niet zomaar overstappen op het hoogcalorische gas.

De stikstoffabriek in Zuidbroek is niet uniek. Nederland kent al van dat soort fabrieken in Ommen, Pernis en de Wieringemeer. Maar die produceren niet genoeg om de Groningse gaswinning te dekken. De fabriek in Zuidbroek moet de grootste worden.

2Waar gaat het conflict tussen de bedrijven over?

Kort gezegd: over de vraag wie verantwoordelijk is voor de vertraging van het project. De fabriek zou al in april 2022 worden opgeleverd. De fabriek is volgens opdrachtgever Gasunie voor 97 procent klaar, maar in de eindfase escaleert het geruzie tussen beide bouwers nu. Onderaannemer Ballast Nedam was onder meer verantwoordelijk voor de elektriciteit en voor mechanische aansluitingen.

Ballast Nedam werkte „echt te traag”, zegt Paul Hoogeveen, directeur van Air Products Nederland, aan de telefoon. De coronacrisis zorgde eerder al voor veel vertraging. In mei maakten beide partijen afspraken om de bouw te versnellen. Ballast Nedam is die afspraken „niet nagekomen”, zegt Hoogeveen.

Ballast Nedam verwerpt de beschuldigingen „nadrukkelijk”, zegt het bedrijf in een verklaring. De vertraging komt door het „mismanagement” van Air Products zelf, dat onder meer materieel niet tijdig zou hebben geleverd.

Bemiddelingspogingen door Gasunie en door het kabinet mislukten. Staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw, D66) ontbood beide partijen vlak voor Kerst op het ministerie, in het bijzijn van Gasunie. De ongebruikelijke interventie van Vijlbrief sorteerde geen effect.

„We hebben alle mogelijke wegen bewandeld om snelheid in het proces te krijgen, maar tevergeefs”, zegt Hoogeveen van Air Products. Hij wijst onder meer op een arbitrageprocedure, waarvan de uitkomst echter „onvoldoende” was. Maar Ballast Nedam beschouwt de brief waarin Air Products het contract opzegde, als ongegrond. „Ballast Nedam is haar contractuele verplichtingen nagekomen.” Air Products zou niet aan de voorwaarden voor ontbinding van het contract hebben voldaan. Over eventuele juridische stappen tegen Air Products kan een woordvoerder van Ballast Nedam niets zeggen.

3Hoe nu verder met de bouwwerkzaamheden?

Air Products denkt de fabriek zonder Ballast Nedam sneller te kunnen opleveren. Air Products zegt in gesprek te zijn met de onderaannemers die voor Ballast Nedam werkten en ook met andere onderaannemers. Over de opleveringsdatum kan de directeur „geen uitspraak doen”, voordat Air Products in de week van 16 januari een gedetailleerde planning voorlegt aan Gasunie en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Een zegsvrouw van Ballast Nedam sluit niet uit dat het conflict nog wordt beslecht: „Wij zijn nog steeds in gesprek met Air Products en zijn toegewijd om de fabriek af te bouwen.”

Gasunie zegt in een persbericht de gang van zaken te „betreuren” en roept „de partijen op om voor een nette afronding te zorgen”. Gasunie ziet af van claims vanwege de vertraging. „Wij proberen de zaak vlot te trekken”, aldus een woordvoerder. Gasunie gaat uit van hogere kosten dan de oorspronkelijk geraamde 500 miljoen euro, onder meer omdat Gasunie in juli geld heeft bijgelegd om te voorkomen dat claims tussen de strijdende partijen voor extra vertraging zouden zorgen.

4Loopt de sluiting van de Groningse gaskraan nu gevaar?

Nee, op de beëindiging van de Groningse gaswinning heeft deze vertraging hoogstwaarschijnlijk geen invloed. Althans, dat zeggen woordvoerders van Gasunie en van staatssecretaris Vijlbrief. Vijlbrief gaat ervan uit dat hij dit of volgend jaar de gaskraan in Groningen kan dichtdraaien.

Aanvankelijk was de oplevering van de stikstoffabriek daarvoor een harde voorwaarde. Maar naast de tegenvallers bij de bouw, heeft Vijlbrief ook te maken met een grote meevaller. Nederland verbruikt veel minder gas dan tot voor kort voor mogelijk werd gehouden, sinds de oorlog in Oekraïne. Bij de start van de bouw van de stikstoffabriek in 2020 ging de Gasunie ervan uit dat tot 2030 jaarlijks 40 tot 45 miljard kubieke meter Gronings gas nodig was. Pas na 2030 zou die vraag afnemen dankzij verduurzamingsmaatregelen.

Maar afgelopen jaar verbruikte Nederland 10 miljard minder kubieke meter aardgas, berekende lector energietransitie aan de Hanzehogeschool in Groningen, Martien Visser. Die besparing komt deels door het warme weer en de groei van zon- en windenergie en deels door de besparingen vanwege de hogere gasprijzen. Ook zitten de gasopslagen nu voller dan normaal, mede dankzij de relatief warme winter, en importeert Nederland meer vloeibaar aardgas (lng).

Lees ook: Stikstoffabriek Zuidbroek: oplossing voor gaswinning, probleem voor woongenot