Het is ‘een verdomd vreemde natie’, waar Charles koning van wordt

Ze vragen geld voor eten, voor energie, voor hun kinderen. Ze hebben het moeilijk. Nee, Charles maakt geen deel uit van hun leven

Priester Watters

In Noord-Ierland (1,9 miljoen inwoners) is de mening over de monarchie verdeeld langs religieuze scheidslijnen, zoals zoveel verdeeld is in dit land. De protestantse unionisten, die bij het Verenigd Koninkrijk willen blijven, zouden weleens de meest koningsgezinde Britten kunnen zijn en dat is eigenlijk best opmerkelijk, zegt Dominic Bryan, antropoloog aan de Queen’s University in Belfast. „Ze zijn vaak in de steek gelaten door conservatief Engeland”, vertelt hij in zijn huis in Belfast-Noord. Zoals met Brexit. Maar dat leidde niet tot afkeer van de monarchie of het koninkrijk. „In de andere landen voelen ze zich Schots, Welsh of Engels. Hier is het Brits-zijn voor de protestanten hun belangrijkste identiteit.” Misschien zie je dat Britse gevoel, zegt hij, verder nog het meest bij immigranten uit bijvoorbeeld Pakistan of India.

Toeristen bij een kiosk met souvenirs. Foto Henry Nicholls

Dominic Bryan omschrijft het Verenigd Koninkrijk van Charles als „een verdomd vreemde natie die nog enigszins aan elkaar is gelijmd”. Het gaat evenwel niet de goede kant op. Door de economische malaise, door Brexit. Dat besluit voelde voor veel Noord-Ieren, en ook veel Schotten, als een dolksteek in de rug.

Bryan is actief vakbondslid („Vakbonden zijn weer in de mode”) en is veel tijd kwijt met actievoeren. „En ik ben niet de enige. Het zijn nu niet de fabrieksarbeiders of mijnwerkers. Het zijn verpleegsters, dokters, leraren en wetenschappers die staken. Het VK zit in een negatieve spiraal. We proberen elkaar nog steeds te vertellen dat we een wereldnatie zijn, maar dat zijn we niet.”

In Belfast stammen veel namen van straten en bruggen uit het Britse Empire. Bryan schreef er een paar jaar geleden een artikel over. De Queen’s University, het Royal Victoria-ziekenhuis en bruggen als de Albert Bridge en Queen Elizabeth 2 Bridge. Er zal vast ooit ook weleens iets naar King Charles III worden genoemd. Ook een brug? „Er zal wel iets zijn naam krijgen, een straat misschien, maar een brug? No way. In Noord-Ierland moet alles omzichtig en voorzichtig, anders krijg je veel weerstand.”

We proberen elkaar nog steeds te vertellen dat we een wereldnatie zijn, maar dat zijn we niet

Dominic Bryan actief vakbondslid

Stirling, Schotland

Het ‘jachtgebied’ van de koninklijke familie

Martha en Greg Cullen zijn met hun kleinzoon Timothy net bij het monument voor William Wallace geweest. Ze lopen nu door de tuinen van Stirling Castle. „We zijn trots op de geschiedenis”, zegt Greg Cullen. Stirling is de stad van de Schotse vrijheidsstrijder William Wallace, ofwel Braveheart, de onafhankelijkheidsstrijder die aan het einde van de dertiende eeuw voorop ging in een veldslag tegen de Engelsen. Wallace won de Slag bij Stirling Bridge, maar een jaar of zeven later hadden de Engelsen hem te pakken, en brachten hem in Londen op een gruwelijke manier ter dood.

Greg Cullen, die een speldje draagt met de tekst ‘Independence, Yes’, heeft helemaal niks met de monarchie. Martha ook niet. „Wij gaan niet naar de kroning kijken. Wij gaan dat weekend lekker weg. Niemand van onze familie gaat kijken.” Timothy komt ertussen. „Ik denk dat mama wel gaat kijken. Zij is Engels.”

Misschien is het Britse koningshuis goed voor het toerisme, erkent Cullen. Maar het gaat toeristen vooral om de historie. „Dus als we de monarchie afschaffen, blijven ze wel komen.” Andersom is de koninklijke familie wel dol op Schotland, weet Cullen. Elizabeth was graag in Balmoral, twee uur rijden naar het noorden. „Schotland is één groot jachtgebied voor ze.”

Straatbeeld in het dorp Haydock, Engeland. Foto Paul Ellis/ AFP

De Schotse gereserveerdheid tegenover de monarchie blijkt ook uit peilingen. Van de 5,5 miljoen Schotten zegt slechts 44 procent dat de monarchie goed is voor het VK, tegen 53 procent voor het hele Britse eiland, volgens de laatste meting in april. (Noord-Ierland wordt bij de halfjaarlijkse meting van peilbureau YouGov niet meegenomen). „Historisch gezien heeft het koninklijk huis een sterke band met Schotland, maar ze zien het hier toch als iets uit Londen. De monarchie is een Brits instituut”, zegt hoogleraar en opiniepeiler John Curtice.

Jongeren zijn veel kritischer op de monarchie. Maar dat trekt vaak bij met het stijgen der jaren, zegt Curtice. Toch ziet hij langzaam de steun afbrokkelen, in het hele koninkrijk. Het gat tussen jongeren en ouderen is groter dan ooit. Hoe Charles dat moet tegengaan? „Ten eerste door je niet af te schilderen als modelfamilie en vervolgens met scheidingen en interne ruzies de aandacht te trekken.” Belangrijker is dat hij een rol speelt op plekken waar verdeeldheid is. „De succesvolste periode van de monarchie in de afgelopen dertig jaar, voor zover de publieke opinie betreft, waren de bezoeken van koningin Elizabeth aan de Ierse Republiek en Noord-Ierland, en toen ze in 2012 de handen schudde van voormalig IRA-leider Martin McGuiness.”

Curtice vond het daarom interessant te zien dat Charles een rol speelde bij het akkoord met de EU over de handelsgrens met Noord-Ierland, door thee te drinken met EU-baas Ursula von der Leyen en door Windsor Castle open te stellen voor de onderhandelingen – het akkoord kreeg de naam Windsor Framework. Ook opvallend was dat Charles voor zijn eerste buitenlandse bezoek naar Duitsland ging. Hij maakte indruk. „Je kunt dat zien als een boodschap over hoe de monarchie kan worden gebruikt om de relatie met de EU te herstellen.”

Balmoral en Ballater, Schotland

Charles hielp na de grote overstroming

Als je vanuit Stirling naar Balmoral rijdt, snap je waarom Elizabeth hier zo graag kwam. Hier overleed ze op 8 september. De bergen van Cairngorms zijn prachtig. In april zijn de skiliften nog open, het smeltwater stroomt het dal in.

Ballater is een pleisterplaats voor wandelaars. Onder de bewoners kom je niet veel republikeinen tegen. Hier stonden rijen van honderden meters met mensen die de bus moesten pakken om Elizabeth een laatste eer te bewijzen.

Charles komt hier ook vaak. Hij is dit weekend na Pasen met Camilla in Birkhall, een landhuis vlakbij Ballater. Dat weten de bewoners omdat er dan wegen zijn afgesloten en politieagenten uit Londen in het dorp zijn. In de Dee-side Bookstore kennen ze Charles persoonlijk. Verkoper Campbell Parker: „Hij was hier een keer en wees naar een boek op de plank. Dat is een goed boek zei hij.” Het was het boek Watercolours, gemaakt door de Prins van Wales. „Het was zijn eigen boek. Hij is echt grappig. Een fijne man.” Bij alle dorpsgenoten hoor je dit. Neem de slager, John Sinclair, waar prinses Anne geregeld varkensworstjes voor de barbecue komt halen: „Charles is gemotiveerd en zeer begaan met de gemeenschap.” Wordt hij net zo’n goede koning als zijn moeder? „Dat weet ik niet. Zijn moeder was een fantastische vrouw. Zij was echt een rolmodel.” Houdt Charles ook van varkenworstjes? „Ik denk dat hij meer van lamsvlees houdt.”

De Memorial Garden in Londen wordt klaargemaakt voor de kroning van kroonprins Charles III. Foto Justin Tallis / AFP

Waar iedereen over begint is Storm Frank. In december 2015 veranderde de vriendelijke rivier de Dee in 2015 in een kolkende watermassa. Het dorp stroomde onder. In de boekwinkel stond een meter water. „Charles ging bij alle winkels langs”, zegt boekverkoper Campbell Parker „Toen de verzekeringsmaatschappijen niet snel uitbetaalden, drong hij aan om dat wel te doen. Dat hielp enorm.” Charles beloofde de winkel van de slager Sinclair te heropenen als alles was hersteld. „Dat deed hij. Hij kwam op een zondag voor kerk langs, knipte een lint door en zei: ‘Alsjeblieft’.”

Balmoral Castle is na de dood van Elizabeth in september per 1 april weer open voor publiek, zoals het altijd de deuren in het voorjaar opende, tot de koninklijke familie in augustus weer zijn intrek nam. Entree: 16,50 pond, ongeveer 18,60 euro. Volgens onderzoek van The Guardian is Balmoral, eigendom van Charles, ongeveer 90 miljoen euro waard. Een klein deel van zijn totale vermogen, dat de krant schat op circa 2 miljard euro.

Binnen is alleen de ballroom te zien. Hier hangen familiefoto’s van de Windsors, een Highlander-uniform van Charles en een lange jurk die Camilla droeg. Van prinses Diana ontbreekt elk spoor.

In Ballater maken ze zorgen of prins William en Kate wel gaan komen. Ze lijken niet veel belangstelling te hebben voor Schotland. Van prins Harry hebben ze helemaal geen verwachtingen. Bouwmaterialenverkoper Allistair Cassie heeft hem weleens gezien. „Hij heeft een chip on the shoulder.” Sorry? „Hij is arrogant.”

Caernafon, Wales

Hier wordt 6 mei een familiedag

„Ze hadden hier de kroning moeten doen, de traditie moeten doorzetten. Hier begon zijn reis.” Samantha Reynolds, verkoper in een kortingswinkel in Caernafon, heeft de inauguratie van Charles als Prins van Wales in 1969 zelf niet meegemaakt. Wel de opnames voor een aflevering van de tv-serie The Crown. Dat was voor de plaats in het puntje van Noord-Wales bijna net zo’n groot evenement als de echte ceremonie destijds in en rond Caernafon Castle. Maar of ze het als inwoner van Wales extra bijzonder vond dat Charles 53 jaar de titel Prins van Wales had, nee dat niet. „Daar hebben we in Wales nooit wat aan gehad.” Het koningshuis, ze is niet voor, maar ook niet tegen. „Ik heb er geen hekel aan, maar ik kan ook niet zeggen dat ik ze leuk vind.”

Wales (3,1 miljoen inwoners) heeft altijd een wat dubbele houding gehad tegenover de monarchie, zegt Richard Wyn Jones, hoogleraar Welshe politiek in Cardiff. „De monarchie is vooral een Angliaans-Schots instituut. De familie heeft historisch gezien sterke banden met Schotland, maar niet met Wales.” De titel van Prins van Wales is controversieel. „De oudste zoon van de monarch krijgt Wales cadeau. Dat is eigenlijk wat die titel zegt. Veel mensen vinden dat niet meer van deze tijd.” Prins William kreeg ook snel na het overlijden van Elizabeth de titel van Prins van Wales overgedragen, zonder grote ceremonie. Wyn Jones: „Omdat ze wel aanvoelen dat er dan protest geweest zou zijn. Ze zijn een merk geworden, en zoals elk groot merk zijn ze gevoelig voor negatieve publiciteit.” Charles kreeg in 1969 vanuit Wales waardering omdat hij de taal had geleerd en een speech hield in het Welsh – overigens wel iets aangedikt in The Crown. Maar William, zegt Wyn Jones, heeft nog niets gedaan om te laten zien dat hij Wales serieus neemt.

Het postkantoor in het dorp Haydock in het noordwesten van Engeland. Foto Paul Ellis/ AFP

Net als in de andere landen van het koninkrijk was Elizabeth in Wales behoorlijk populair, maar sinds haar dood is de steun voor de monarchie in Wales afgenomen tot 43 procent. Ook hier zien met name jongeren het koningshuis als iets vanuit Londen, iets van de Engelsen. En daar hebben ze niet altijd een goede band mee. Eerder deze dag nog kreeg verkoopster Samantha Reynolds commentaar van Engelsen toen ze met een collega in het Welsh sprak. Of ze geen Engels konden praten „Bizar. Dat zeg je toch ook niet Spanje.”

Op een balkon van Caernafon Castle staan een jonge moeder met dochter te kijken. Het is de plek waar Charles zich na de inauguratie als Prins van Wales aan de mensen buiten toonde. Stephanie Johnson legt meteen haar hand op haar hart als ze naar de betekenis van het kasteel wordt gevraagd. „Ik vind het prachtig”, zegt ze. Ze woont in Engeland, boven Manchester. Deze plek in Wales staat voor het erfgoed van het koninkrijk. „Mijn familie komt uit Ierland, Engeland, Schotland en Wales. Daar staat dit hier voor. Ik voel me heel Brits.” Daarom wordt 6 mei een familiedag. „We gaan de kroning samen vieren.”

Moss Side West, Engeland

Nogal een circus hè, dat koningshuis

De buurten rond het Alexandrapark, ten zuiden van het centrum van Manchester, zijn veelkleurig. De bewoners van Moss Side West zijn grotendeels migranten uit alle delen van het Britse koninkrijk en daarbuiten. Uit de Caribben, Afrika, Pakistan en India. Winkels zijn vervallen, rolluiken zijn dicht.

In Engeland, met 56 miljoen van de 67 miljoen inwoners het grootste land van het VK, is de monarchie het populairst. Maar in Moss Side West is daar weinig van te merken. Charles, of wie dan ook van zijn familie, laat ze koud. Over de kroning of de koning praten? Ze hebben er geen zin in. Een forse man die op een trapje zit zegt: „Wat heb jij voor rare baan om mij naar de koning te vragen?”

Buiten het park loopt een jongen met een grote sporttas. Hij stopt wel even. Calvin Williams is beveiliger bij Manchester United. Zijn ouders komen uit Jamaica en Trinidad. Het koningshuis? „Dat is nogal een circus hè?” Het koningshuis speelt in zijn buurt geen rol. Armoede, kinderen opvoeden, de slechte huizen; met de crisis van de laatste jaren is het er niet beter op geworden. „Maar de mensen hadden hier al lang problemen. Ze konden zich makkelijker aanpassen dan in de rest van het land.” Van het goededoelenwerk van Charles, zoals van The Prince’s Trust, heeft hij in zijn buurt nooit iets gemerkt.

Het koningshuis speelt in zijn buurt geen rol. Armoede, kinderen opvoeden, de slechte huizen; met de crisis van de laatste jaren is het er niet beter op geworden.

De monarchie krijgt van etnische minderheden veel minder steun, bleek deze week uit de peilingen van YouGov. Van de witte Britten vindt 62 procent dat de monarchie moet blijven, onder etnische minderheden ligt dat percentage op 38 procent. Op de vraag of de koninklijke familie een probleem heeft met ras en diversiteit, antwoordde 49 procent van de etnische minderheid met ‘ja’, tegen 29 procent van de witte Britten.

Beveiliger Calvin Williams voelt zich Brits, zegt hij, maar heeft niets met de koning, de Big Ben of Westminster. „Groot-Brittannië is een rijke smeltkroes van culturen. Dat is het nieuwe gezicht van dit land. Charles zal er wat van proberen te maken. Ik wens hem veel succes.”

Flowershow Harrogate, Engeland

Charles had ‘moeten overslaan’

Een grijze zaterdagochtend. De regen weerhoudt duizenden mensen er niet van om het bloemen- en tuinevenement in Harrogate te bezoeken, ten noorden van Leeds. Hier is weinig te merken van de inflatiecrisis. Het parkeerterrein staat vol met auto’s en bussen. Entree 25 pond. De verkopers van ovale tuinhuisjes (show offer: 12.995 pond) hebben het druk. Gary en Suzan O’Brien hebben net een parasol besteld. Die hopen ze te gebruiken op de kroningsdag. „We hebben een tuinfeestje gepland”, zegt Susan O’Brien. Toerisme, de geschiedenis, de traditie – voor dat alles vinden ze de monarchie belangrijk. Maar ze prijzen Charles vooral omdat hij voor het milieu ijvert. Hij was zijn tijd daarin vooruit. „Hij is echt geïnteresseerd in toekomstige generaties.”

Harrogate is een conservatief kiesdistrict. Maar op de tuinshow lopen ook critici van Charles en de monarchie. Dawn en Esla Davey, moeder en dochter, komen uit het noorden van Harrogate. De arme kant. „Charles had moeten overslaan en het koningschap aan William moeten geven. Hij en Kate kunnen het moderniseren, het moet echt soberder.” Alleen een staatshoofd dat lang blijft zitten, kan vertrouwen en respect winnen. Charles heeft zoveel problemen in zijn familie, dat ze betwijfelen of hij dat kan. „We hebben nu een nep-monarchie, een rechtse regering en het land is een verschrikkelijke puinhoop.” Misschien kan de koning wel een rol spelen, bijvoorbeeld bij de relatie met de EU. „Maar stuur ons dan niet de rekening.”

We hebben nu een nep-monarchie, een rechtse regering en het land is een verschrikkelijke puinhoop

Dawn en Esla Davey moeder en dochter, komen uit het noorden van Harrogate

Een verdomd vreemde natie, had de Noord-Ierse politicoloog Dominic Bryan gezegd. Het VK is een puinhoop, met de monarchie als uitwas van de nog altijd aanwezige klassenstructuur, zei zijn collega Peter Wyn Jones uit Cardiff. Charles wordt koning van een rijk dat zijn zelfvertrouwen kwijt is geraakt. Hij moet op zijn tellen passen en erg zijn best doen, zei de protestantse voorganger David Clawson in Belfast. „Koning Elizabeth was erg geliefd. De koninklijke familie moet dat niet als vanzelfsprekend zien. King Charles I werd onthoofd. Een revolutie zie ik niet zo snel gebeuren. Maar je weet het nooit.”