Het internationale voetbal is slapend de oorlog in gewandeld

Ongelooflijk prestigieus. Zo noemde Gianni Infantino, voorzitter van wereldvoetbalbond FIFA, de Russische order of friendship die hij op 23 mei 2019 ontving uit handen van president Vladimir Poetin. „U heeft de wereld welkom geheten als een vriend”, zei Infantino, nadat Poetin de medaille – een verwijzing naar het Russische gastheerschap van het WK voetbal een klein jaar eerder – bij hem had opgespeld. De vriendschappelijke band tussen Rusland en de rest van de wereld zou volgens hem „nooit worden verbroken”.

Hoe breekbaar die relatie was blijkt nu Poetin een oorlog heeft ontketend die in grote delen van de wereld wordt veroordeeld en verafschuwd. Ook voetbalorganisaties spraken zich de afgelopen dagen uit tegen de inval in Oekraïne en namen – de ene sneller dan de andere – maatregelen. Polen liet in een vroeg stadium weten de play-offwedstrijd tegen Rusland voor de WK-kwalificatie, op 24 maart, niet te zullen spelen. Ook de voetbalbonden van onder meer Tsjechië, Zweden, Nederland en Engeland kwamen met soortgelijke maatregelen.

Anders verliep het bij wereldvoetbalbond FIFA. Die bepaalde maandagavond, net als de Europese voetbalbond UEFA, dat alle Russische clubteams en nationale elftallen tot nader order worden geschorst. De bloedige invasie in Oekraïne was door de FIFA eerder alleen veroordeeld, en de bond had bepaald dat Rusland zijn thuiswedstrijden voortaan op neutraal terrein moest spelen, zonder publiek en onder de vlag van de Russische bond – niet die van het land zelf. Dat leidde tot woedende reacties in onder meer Polen en Nederland. „Dit is krankzinnig”, twitterde Evgeniy Levchenko, voorzitter van de Nederlandse spelersvakbond VVCS. „Er sterven mensen in Oekraïne. En de FIFA laat het Russische regime de sport gewoon gebruiken voor zijn eigen populariteit. Je moet je schamen, FIFA.”

De initiële reactie van de wereldvoetbalbond doet denken aan de sanctie die het Internationaal Olympisch Comité (IOC) aan Russische sporters oplegde na de uitslag van de dopingresultaten tijdens de Olympische Spelen van Sotsji in 2014. Er was op grote schaal gemanipuleerd, oordeelde het IOC, maar de sporters mochten blijven deelnemen aan internationale toernooien, zij het onder neutrale vlag.

Op de vlakte

Het bestuur van de Europese voetbalbond UEFA maakte eind vorige week al bekend dat de finale van de Champions League (28 mei) verplaatst wordt van Sint-Petersburg naar Parijs. Het besluit oogstte alom lof, maar over de relatie met energiebedrijf Gazprom, sinds 2013 sponsor van de Champions League en grotendeels eigendom van de Russische staat, hield de voetbalbond zich tot maandagavond op de vlakte. Toen maakte de UEFA bekend het sponsorcontract ter waarde van jaarlijks zo’n 35 miljoen euro per direct stop te zetten.

Ruud Koning, bijzonder hoogleraar sporteconomie aan de Rijksuniversiteit Groningen, vindt het niet verrassend dat de UEFA de banden met Gazprom niet meteen na de Russische invasie doorsneed. „Het is lastig op korte termijn een bedrijf te vinden dat bereid is de sponsoring over te nemen”, zegt hij. „Het gaat om enorme bedragen. En de UEFA heeft financiële verplichtingen aan clubs die deelnemen aan de Champions League. Die clubs zijn niet per definitie begripvol als hun vergoeding een paar miljoen keldert omdat Gazprom de deur wordt gewezen.”

Koning was eerder verrast dat het Duitse Schalke 04 wél vlot na de Russische inval brak met hoofdsponsor Gazprom. „Dat is een grote stap voor zo’n club. Principes zijn kostbaar.”

Herkomst van geld

Voetbalbonden en -clubs konden het zich tot nu toe veroorloven om geen stelling te nemen in maatschappelijk debat. Dat zegt iets over de ernst van de situatie in Oe-kraïne, maar het is ook tekenend voor de mores in het internationale voetbal. „Geld aannemen, rekeningen betalen en dán pas vragen stellen”, zegt de Britse sporteconoom Simon Chadwick. „Dat was de afgelopen kwart eeuw hoe het werkte in het internationale voetbal.”

Over de herkomst van al dat binnenstromende geld ging het nauwelijks. In een sport waarin salarissen en transfersommen ieder jaar hoger worden, konden oligarchen en aan dictatoriale regimes gelieerde investeringsfondsen zonder probleem eigenaar worden van clubs in Engeland, Frankrijk en Italië. Bedrijven als Gazprom, een belangrijk vehikel voor Poetins energiepolitiek, werden omarmd als ‘partner’ van de UEFA, Schalke 04 en Chelsea. Rusland, en ook Qatar, kregen van de FIFA het WK toegewezen.

Het Russische geld deed z’n intrede in het Europese voetbal met de overname van Chelsea door miljardair Roman Abramovitsj – vertrouweling van Poetin – in 2003. Hoe hij zijn fortuin had verworven was onduidelijk, maar niemand leek erom te malen. „Op dat moment hadden we al een streep moeten trekken”, zegt de Britse voetbalhistoricus David Goldblatt. Al moet gezegd, vindt hij, dat het er in andere geledingen van de Britse maatschappij niet veel beter aan toe gaat. „Ook Britse makelaars, scholen en politieke partijen ontvingen de Russische rijken met open armen.”

Terwijl Rusland Georgië binnenviel (2008), de Krim annexeerde (2014) en verantwoordelijk werd gehouden voor de vergiftiging van de dubbelagent Sergej Skripal en diens dochter in het Britse Salisbury (2018), won Chelsea dankzij Abramovitsj de Champions League, stroomde Russisch geld naar Everton en organiseerde Rusland het WK. Toen Infantino in 2018 werd gevraagd of hij zich in dat licht wel comfortabel voelde bij die nauwe banden met Poetin, antwoordde hij: „Ach, er is zo veel onrecht in de wereld.”

Veel voetbalbonden en clubs zijn slapend de oorlog in gewandeld, zegt sporteconoom Chadwick. In moreel opzicht is dat „uiterst zorgwekkend”.