Het Duitse elftal snakt naar een ‘Zeitenwende’

‘Uiteindelijk is het maar voetbal”, aldus Rudi Völler, de wereldkampioen van 1990, relativerend anno 2023. Völler, binnen de Duitse voetbalbond verantwoordelijk voor de nationale ploeg, probeert deze dagen de gemoederen binnen de organisatie tot bedaren te brengen. Want het Duitse elftal bevindt zich in een hardnekkige crisis. Met groeiende paniek wordt vooruitgeblikt op het Europees kampioenschap in 2024, dat gespeeld zal worden in eigen land. Zal het elftal onder de nieuwe trainer Julian Nagelsmann (36) voor die tijd zijn vorm terugvinden, of wordt het een zoveelste afgang, deze keer voor het oog van het thuispubliek?

De resultaten van de wereldkampioen van 2014 waren de afgelopen jaren bedroevend slecht. Bij de laatste twee WK’s werd het elftal uitgeschakeld in de groepsfase (Qatar 2022 en Rusland 2018), bij het EK van 2020 strandden de Duitsers in de achtste finale. Bondscoach Hansi Flick, die in 2021 Joachim Löw opvolgde, werd na een vernederende oefenwedstrijd tegen Japan (1-4) begin september na amper twee jaar uit zijn functie ontheven.

Dat terwijl de verwachtingen zo hooggespannen waren toen Flick werd aangesteld. In 2020 had hij de Champions League gewonnen met Bayern München, in 2014 was Flick assistent-trainer van Löw. Flick zou de sleets geworden methodes van Löw nieuw leven inblazen. Maar volgens zijn critici bleef Flick in zijn twee jaar bij het Duitse elftal hangen in zijn vernieuwingsdrift. Hij probeerde iedere wedstrijd een andere opstelling, op het laatst met steeds minder vedettes.

Flick heeft zich publiekelijk niet uitgelaten over zijn ontslag, maar volgens tabloid Bild identificeerde hij zich na zijn nederlaag met Theodore Roosevelt, die hij citeerde op zijn WhatsApp-profiel: „Het is niet de criticus die telt […] De eer komt toe aan de man die daadwerkelijk in de arena staat, zijn gezicht besmeurd met stof, zweet en bloed.”

De wederopstanding

Het ontslag van bondscoach Flick was misschien onvermijdelijk, maar de diepere problemen bij het Duitse elftal zijn er niet mee opgelost. Het WK in 2014, en dan vooral de eclatante overwinning op Brazilië in de halve finale (7-1), gold als de definitieve bevestiging van wat Das Reboot is gaan heten: de wederopstanding van het Duitse voetbal na de ontluisterende uitschakeling (laatste in de groep) op het EK van 2000. Duitsland deed zijn lange traditie van verdedigend voetbal in de ban en werd voorloper in de ontwikkeling van een aanvallende speelstijl met hoge druk.

Het is die speelstijl, met de nadruk op technische, dynamische spelers, die in verschillende varianten nog altijd leidend is in het Europese clubvoetbal. Maar het Duitse elftal is er sinds 2014 steeds opnieuw kwetsbaar door gebleken, niet in staat de grote ruimtes achter de eigen achterhoede te verdedigen. Door een gebrek aan kwaliteit, wellicht, of doordat deze vorm van aanvallend voetbal een mate van afstemming vergt die moeilijk is in te slijpen bij een nationaal team dat maar af en toe bij elkaar is en regelmatig wisselende samenstellingen kent.

Grote vraag is dan ook hoe de opvolger van Flick, Julian Nagelsmann, het nationale team gaat laten spelen, te beginnen in een oefenwedstrijd deze zaterdag tegen de Verenigde Staten. Nagelsmann gold lang als exponent van Das Reboot, een jonge, succesvolle en vernieuwende coach die de tegenstander zo vroeg mogelijk onder druk zet. Maar ook hij heeft inmiddels zijn eerste krassen opgelopen; bij Bayern München moest hij afgelopen april na anderhalf seizoen weg vanwege teleurstellende prestaties en onvrede in de spelersgroep.

Op zijn 28ste begon Nagelsmann bij Hoffenheim, dat hij eerst voor degradatie behoedde en waarmee hij twee jaar later derde werd in de Bundesliga en in de groepsfase van de Champions League speelde. Met RB Leipzig vervolgens haalde Nagelsmann in 2020 de halve finale van de Champions League, maar verloor daarin van Paris Saint-Germain onder de Duitse trainer Thomas Tuchel.

Bij Bayern, tenslotte, was Nagelsmann dus maar kort. Hij werd er landskampioen, vanzelfsprekend, maar bleef zonder succes in de Champions League. Het bestuur van de club onderhandelde met Tuchel terwijl Nagelsmann op wintersport was. Toen de club er met Tuchel uit was, moest Nagelsmann in de media lezen dat zijn tijd bij Bayern erop zat.

Nu moet Nagelsmann in de resterende acht maanden tot het EK het Duitse elftal zo oplappen dat ze het verder schoppen dan de groepsfase. Een overduidelijk nadeel voor Nagelsmann kan zijn dat een groot deel van de selectie voor het nationaal elftal van Bayern München komt, en dat hij bij die spelers vertrouwen moet terugwinnen. Maar misschien kan Nagelsmann het ook juist in zijn voordeel gebruiken dat hij de Bayern-spelers goed kent.

‘Zeitenwende’

De sussende woorden van technisch directeur van de voetbalbond Rudi Völler („het is maar voetbal”) zijn deze dagen onder voetbalminnende Duitsers een uitzondering. De Frankfurter Allgemeine Zeitung noemde het EK in 2024 in Duitsland „het belangrijkste toernooi van dit decennium”.

Voor toernooidirecteur en wereldkampioen van 2014 Philipp Lahm moet het EK nog veel méér zijn dan een belangrijk sportief evenement. In een ingezonden stuk van begin deze maand schrijft Lahm te hopen op een ‘Zeitenwende’, een omwenteling. Niet toevallig zal Lahm daarvoor de term hebben gekozen waarmee eerder kanselier Olaf Scholz de ommekeer in de Duitse buitenland- en veiligheidspolitiek na de Russische inval in Oekraïne aankondigde. Lahm wil dat het toernooi een „omwenteling” betekent „voor Europa, voor de maatschappij, voor ons allemaal”. Het toernooi moet een „oproep voor solidariteit en medemenselijkheid zijn, en de Europese gedachte sterken.” Zou Nagelsmann raad weten met die missie?

De spelers, tenminste, moeten die opdracht van Lahm maar niet te serieus opvatten. In Qatar werd door de voetbalbond en het publiek dagenlang gediscussieerd of de OneLove-aanvoerdersband moest worden gedragen. Toen de FIFA dat verbood, bedacht de voetbalbond vlug dat het Duitse elftal dan maar op de foto moest met een hand voor de mond, alsof hen het spreken werd ontzegd. De spelers stemden schoorvoetend in. De meeste wilden niet te veel denken aan de politieke implicaties van het toernooi maar zich concentreren op hun spel. Dat zou voor de zomer van 2024 ook een goed uitgangspunt kunnen zijn.