Helpt Europa Oekraïne de winter door? ‘We hebben slechts een druppel steun verzameld’

Zelfs een simpele schroevendraaier konden ze zo een-twee-drie niet vinden. De Russen hadden zoveel spullen gestolen, dat dit stuk basisgereedschap niet meteen voorhanden was.

Het is zomaar een voorbeeld waar Anton Antonenko, mede-oprichter van de Oekraïense energiedenktank DiXi en inwoner van Kiev, mee komt als je hem vraagt wat Oekraïne nodig heeft om de verwoeste energie-infrastructuur te repareren. Een burgemeester van een Noord-Oekraïense stad had Antonenko over de schroevendraaier verteld. Zo kun je je iets voorstellen, zegt hij, bij „de schaal” van de hersteloperatie die ervoor moet zorgen dat alle Oekraïners weer toegang hebben tot elektriciteit – en andere cruciale voorzieningen die daarvan afhankelijk zijn, zoals water en verwarming.

Sinds vorige maand voert Rusland systematische aanvallen uit op het elektriciteitsnet van Oekraïne – met de winter in aantocht een zeer gevoelig doelwit. En de intensiteit lijkt toe te nemen: vorige week dinsdag was de grootste aanval, waarbij volgens de Oekraïense overheid 90 raketten werden afgevuurd op energiedoelen.

De schade is enorm, zoveel is duidelijk. De precieze omvang is lastiger vast te stellen. Volgens president Volodymyr Zelensky is inmiddels de helft van het elektriciteitsnet platgelegd. Het aantal mensen dat het door de aanvallen zonder stroom moet doen, lijkt pijlsnel op te lopen. In een gezamenlijk bericht schreven de Oekraïense regering en de Europese Commissie twee weken geleden nog dat zo’n 950.000 mensen zonder elektriciteit zaten, 600.000 woningen zonder verwarming en 250.000 zonder water. Afgelopen vrijdag meldde Zelensky dat nu al 10 miljoen inwoners geen stroom hebben.

Met deze aanvallen op de energie dringt de oorlog nog meer binnen in woningen van burgers

Anton Antonenko Oekraïense Energiedenktank DiXi

Steun heeft het land hard nodig. „De Oekraïeners zijn extreem inventief en snel geweest met reparaties”, zegt energie-expert Georg Zachmann van de Brusselse denktank Bruegel. „Maar de duur en intensiteit van de aanvallen hebben hun tol geëist.” Intussen is de eerste sneeuw in Kiev gevallen en lijkt Rusland vol overgave te blijven inzetten op de strategie om gewone burgers die niet aan het front staan, via aanvallen op de energievoorziening, nog meer in de oorlog te trekken.

Lees ook dit verhaal: ‘Poetins doel is om Oekraïne deze winter in de kou en het donker te zetten’

‘Een druppel steun’

Niet lang nadat de aanvallen begonnen, hebben Europese leiders steun beloofd. Premier Rutte, in een tweet: „Zeker met oog op de wintermaanden [zijn de aanvallen] een grote zorg. Daarom blijven we op alle mogelijke manieren steunen.” De Franse president Macron: „Vóór de winter is actie nodig. We zullen snel zowel de internationale gemeenschap als de private sector mobiliseren.” Eurocommissaris Kadri Simson was begin november zelf in Kiev om haar steun uit te spreken. „De winter komt eraan en Oekraïne heeft onze […] hulp nodig.”

Wat doet Europa tot nu toe concreet om Oekraïne de winter door te helpen?

Oekraïne heeft geld nodig, en veel ook. Op verzoek van de Europese Commissie is daarom een speciaal Ukraine Energy Support Fund opgetuigd, met daarin tot nu toe een bedrag van 32 miljoen euro, toegezegd door Europese landen. Dit fonds wordt beheerd door de Energy Community, een onafhankelijke organisatie die door de Commissie is gevraagd te coördineren.

Eén ding staat vast: dit is lang niet genoeg. „Oekraïne heeft een oceaan aan geld nodig”, zegt directeur Artur Lorkowski van de Energy Community. „Tot nu toe hebben we een druppel steun verzameld.” Een concrete schatting van hoeveel geld Oekraïne nodig heeft voor het herstel, wil hij niet geven.

Oekraïne heeft een oceaan aan geld nodig. Tot nu toe hebben we een druppel steun verzameld

Artus Lorkowski Energy Community

Om toch een idee te krijgen: Oekraïne is hard op zoek naar transformatoren, die ervoor zorgen dat de spanning wordt omgezet en het juiste voltage uit het stopcontact komt. Voor één enkele transformator voor het hoogspanningsnet „heb je het al gauw over miljoenen”, zegt woordvoerder Jorrit de Jong van de Nederlandse netbeheerder Tennet.

500 generatoren

Maar geld, zegt Lorkowski, is op dit moment niet eens het belangrijkste. Urgenter is het om materieel te sturen waarmee Oekraïne kapotte infrastructuur kan repareren. De lijst van benodigdheden is lang: transformatoren dus, maar ook kabels, schakelaars, computers, verlichtingsmasten voor nachtwerk en voertuigen om de reparaties mee uit te voeren. Schroevendraaiers staan niet specifiek op de lijst, maar wel: gereedschap.

Nóg urgenter zijn de generatoren die de mensen in het land op dit moment van noodstroom voorzien. En de benzine en diesel waar die op draaien. Zeventien Europese lidstaten stuurden eerder deze maand vijfhonderd generatoren, via weer een ander Europees coördinerend hulporgaan. Deze apparaten zijn van levensbelang om bijvoorbeeld een ziekenhuis draaiende te houden als de stroom uitvalt, of ‘warmtepunten’ op te tuigen voor mensen die thuis de verwarming niet kunnen aanzetten. Die vijfhonderd waren lang niet genoeg: inmiddels komen er dagelijks 8.500 generatoren binnen, aldus de Oekraïense premier Denys Shmyhal op Facebook – het is onduidelijk waar die vandaan komen.

Via de Energy Community hebben Europese landen in totaal 33 ladingen geleverd, blijkt uit de cijfers tot half november. Daarbij zaten generatoren, maar ook transformatoren, kabels, gereedschap, pick-uptrucks en meer. Nog eens 32 ladingen staan gepland, ditmaal ook vanuit Nederland.

Bedrijven moeten ook helpen

De Europese Commissie vindt dat niet alleen Europese overheden moeten helpen, maar wijst nadrukkelijk óók naar bedrijven. Samen met de Oekraïense regering riep de Commissie begin deze maand op om te doneren. Niet alleen energiebedrijven moeten zich aangesproken voelen, maar ook autobouwers en andere maakindustrie. Zíj hebben een deel van het materieel en de onderdelen in huis die Oekraïne nodig heeft – geef die weg, is de uitnodiging.

Ook Tennet en andere Nederlandse netbeheerders zijn gevraagd te helpen. Netbeheer Nederland, de brancheorganisatie, laat weten dat de netbeheerders de afgelopen weken hebben geïnventariseerd wat er van hun materieel en apparatuur geschikt is voor Oekraïne. Nu zijn ze in overleg over wie wat die kant op stuurt.

Onder bedrijven is „veel bereidheid”, zegt directeur Lorkowski van de Energy Community, en die neemt volgens hem ook toe. Maar het is heel moeilijk om de gedoneerde spullen op locatie te krijgen, zegt hij. „We hebben het over enorme apparatuur. Er zijn maar heel weinig bedrijven die zulke grote leveringen kunnen doen in Oekraïne.”

Een ander probleem is de Oekraïense energie-infrastructuur nog deels stamt uit de Sovjet-tijd. Daardoor zijn sommige cruciale onderdelen in Europa nauwelijks beschikbaar. „Landen als Polen kunnen sommige onderdelen misschien nog leveren”, zegt energie-expert Zachmann van Bruegel. Anders moeten onderdelen speciaal voor Oekraïne gemaakt worden, dat kost tijd.

Betere luchtverdediging

Op de langere termijn heeft Oekraïne er het meeste aan als de Russische aanvallen op de energievoorzieningen worden gestopt. Het lijkt erop dat de Russen héél precies weten waar ze op moeten mikken om snel veel schade toe te brengen, waarschijnlijk met hulp van Russische ingenieurs. Oekraïne zou geholpen zijn met betere luchtverdediging. Vorige week kwam de Oekraïense defensieminister Oleksii Reznikov met een lijstje van de raketten die hij daarvoor nodig heeft.

Verder is het voor Oekraïne „extreem belangrijk” dat de export van stroom naar Europa zo snel mogelijk weer hervat kan worden, zegt directeur Lorkowski van de Energy Community. Vroeg in de oorlog is het Oekraïense elektriciteitsnet versneld ‘gesynchroniseerd’ met dat van Europa, waardoor Oekraïne stroom naar Europese landen kon exporteren. Een win-winsituatie: extra inkomsten voor Oekraïne en meer niet-Russische stroom voor Europa. Door de Russische aanvallen is de export op 12 oktober gestopt. Als die weer op gang kan komen, zegt Lorkowski, zorgt dat in Oekraïne weer voor „meer financiële stabiliteit”.

Dat lijkt op dit moment nog heel ver weg. Anton Antonenko van de energiedenktank DiXi uit Kiev onderstreept juist dat „elke kleine stap” er nu toe doet. „Met deze aanvallen op de energie dringt de oorlog nog meer binnen in woningen van burgers.” Als een dorp generatoren krijgt, zegt hij, dan houden inwoners ook tijdens blackouts toegang tot elektriciteit.

En dan moet Antonenko ophangen – hij kan zijn telefoon niet zomaar de hele dag in het stopcontact steken, en heeft niet altijd bereik. In grote delen van Oekraïne, ook in Kiev, wordt op delen van de dag de stroom uitgezet, om te voorkomen dat het net overbelast raakt. Dus Antonenko probeert zuinig te zijn met z’n batterij.