Frank Bierens: ‘Bij westerse mensen is het nooit helemaal duidelijk wat ze willen’

‘Afrikaanse tv-zenders richten zich vooral op de rijkere stadsbewoners. Ik zag een niche toen ik me in 2008 in Tanzania vestigde: programma’s maken waarin de stem van zoveel mogelijk verschillende mensen te horen viel. Van een taxibusje maakten we een complete studio. We reden naar dorpen en stadswijken. In zo’n busje, propvol toevallige passagiers, spraken twee presentatoren over actuele onderwerpen. Dat leidde tot heftige debatten.

„De tv-ploeg bestond uit lokale, jonge makers, die we vaak zelf hadden opgeleid. In drie landen hebben we zo’n vierduizend programma’s vanuit deze busjes gemaakt. In Tanzania, waar we begonnen, was het direct een groot succes. Na een week zaten we al op drie miljoen kijkers. Snel daarna begonnen we ook in Kenia en Oeganda.

„Onze programma’s gingen over problemen van gewone mensen. Over een krottenwijk in Dar es Salaam waar vrouwen heel ver moesten lopen met emmers en jerrycans, omdat het water al meer dan een jaar was afgesloten. Kort na onze uitzending ging de waterleiding weer open. Ze gingen over plannen om een stuwmeer aan te leggen, waarbij de stem van de bevolking genegeerd werd. Of over homoseksualiteit in Oeganda, wat daar een beladen onderwerp is.

„In de afgelopen tien jaar is de persvrijheid in Oost-Afrika zo verslechterd dat we onze programma’s hebben gestaakt. In 2015 kreeg Tanzania een president die hard optrad tegen de oppositie en kritische media. Ook in Oeganda vreesde onze crew steeds meer voor de autoriteiten.

‘In Nairobi leerde ik het werk kennen van de kunstenaar Michael Soi. Hij maakte een serie van wel honderd schilderijen met de titel China loves Africa. Deze reeks heeft mij anders leren kijken naar Afrika.

„Chinezen bouwen wegen en bruggen in Afrika, ze leggen spoorlijnen en havens aan. Europeanen en Noord-Amerikanen komen naar Afrika om te investeren en te doneren, maar leggen ook hun eigen westerse waarden op: tegen corruptie, voor gendergelijkheid, voor democratie. Voor ons zijn dat no-brainers, maar niet voor Afrikanen.

„Je mag ervan vinden wat je vindt. Maar Michael Soi laat duidelijk zien: Afrikanen vinden het plezierig dat ze weten wat ze aan Chinezen hebben. Ze vergrijpen zich misschien aan Afrikaanse vrouwen en ze bieden slechte arbeidsomstandigheden. Maar ze geven je wel een vast inkomen; iets wat weinig Afrikanen hebben.

„Bij westerse mensen is het nooit helemaal duidelijk wat ze willen. Ja, ze willen wel investeren, maar ze komen ook met hun ‘moral high ground’. Ze staan met bloemetjes in hun handen op de schilderijen van Soi. Het is evident dat Afrikanen daar niet op zitten te wachten.

„Begin 2020 was ik bezoek in Nederland, net toen ook Oost-Afrika in lockdown ging en ik maandenlang niet terug kon. Dat bood tijd voor bezinning, waarin ik besloot me weer in Nederland te vestigen.

„Teleurgesteld over mijn eigen werk in Afrika ben ik niet. Wij hebben mensen bewust gemaakt van tal van onderwerpen en hun eigenwaarde gegeven. We hebben veel jonge mensen opgeleid tot journalist. Cynisch ben ik wel over de vliegtuigen vol mensen van westerse hulporganisaties en investeerders, die de mond vol hebben van sociale impact en intussen gewoon cementfabrieken komen bouwen. Net als Chinezen – maar dan zonder die mooie praatjes.”