Flamencodanseres Vanesa Aibar: ‘De klank van metaal brengt me terug naar de mijnstreek van mijn jeugd’

Ze is gehuld in kettingen, maar ze is niet geketend. Ze loop niet, ze schrijdt. Aan schakels sleept ze een koebel en een bekken achter zich aan over de vloer. Ze aanvaardt het gekletter, ze geniet ervan. Dit is La Reina del Metal, de Koningin van het Metaal. Als ze begint te dansen, is ook de muziek van metaal.

In de video die de vooruitstrevende flamencodanseres Vanesa Aibar en de in Nederland wonende Spaanse slagwerker Enric Monfort voor de Flamenco Biënnale van 2021 maakten, danste La Reina del Metal over de vloer van een oude olijvenboerderij. Het Nederlandse festival was uitgeweken naar die plek bij Sevilla om een online editie te presenteren tijdens de laatste lockdown. Dit jaar zijn er geen restricties en is hun intense stuk uitgegroeid tot een programma van ruim een uur, dat dit weekend zijn wereldpremière beleeft op de Flamenco Biënnale in Muziekgebouw aan ’t IJ. Het festival richt zich drie weken lang op vernieuwende flamenco.

Op het podium van de schouwburg in Amstelveen, waar het duo oefent, staat een werkbank voor het slagwerk van Monfort, vol met stukken ijzer die hij mooi vindt klinken: koebellen, een ring, gamelan-gongs, de afgebroken shaker van een djembé. Behalve een paar gitaarsnaren die hij bespeelt met drumstokken, is er weinig dat doet denken aan klassieke flamenco. Voor La Reina speelt hij enkel op metaal, drums en synthesizers, waardoor het een harde, soms industriële, maar ook opvallend ruimtelijke sound krijgt die contrasteert met het traditionele beeld van flamencodans.

Aibar is dan ook geen traditionele danseres. Zij houdt ervan haar lijf uit te dagen en wisselt moderne dans af met flamenco. In La Reina gaat ze op zoek naar verandering, naar een overgang. Het metaal brengt haar terug naar de mijnstreek van haar jeugd.

Wie is La Reina del Metal?

Aibar: „Vaak ben ik het. La Reina is krachtig, zo voel ik me ook op het podium. Maar soms is Enric het ook en soms vult La Reina del Metal de hele ruimte.”

Monfort: „Ze is ook een plek waar verandering kan plaatsvinden. Toen we begonnen aan dit project zei Vanesa dat ze geïnteresseerd is in overgangsrituelen: volwassen worden, trouwen, dood. Dus we zijn op zoek gegaan naar transformatie. Dit stuk is onze uitgevonden liturgie. We proberen te veranderen op het podium en het publiek mee te nemen. Er zitten dan ook stukken in die we open laten voor improvisatie.”

Waarom metaal als uitgangspunt? Dat is hard en verandert juist nauwelijks.

Aibar: „Maar je kunt het wel veranderen, als je het verhit. Dat is ook hoe alchemisten goud proberen te maken. Er zit veel herhaling in de stukken, zoals een smid metaal bewerkt en verandert door maar te blijven slaan. In flamenco is herhaling sowieso belangrijk, ook om het lijf steeds verder te pushen.

„Maar de keuze komt ook voort uit intuïtie. Ik vroeg aan Enric welk geluid hij vond passen bij dat moment in je leven dat je een nieuwe stap neemt. Ik was op een punt gekomen waarop je voelt dat je lijf verandert en dat je mentaal een stap moet nemen. Ik zocht naar een nieuwe manier van bewegen. Enric antwoordde: ‘Dat klinkt als een groot kabaal van kletterend, vallend metaal. Zo van whaaaahaaa!!!’ Ik dacht eerst die man is gek. Maar toen ik toeliet, klopte het.”

Hoe laat het metaal je dan nu anders bewegen?

Aibar: „Ik kan abstracter bewegen. En ik kan sterker zijn. Veel sterker. La Reina del Metal is doelgericht, maar het is niet zeker dat ze het haalt. Daar spelen we mee.”

Monfort: „Een vriend van je zei dat hij je nog nooit zo ‘flamenca’ had gezien als in dit stuk. Terwijl het helemaal niet traditioneel is.”

Het industriële metaal lijkt ook best ver af te staan van flamenco.

Aibar: „Nou, er zijn opvallend veel stijlen in flamenco waarin metaal centraal staat. Ook in de teksten: ketenen zijn een terugkerend thema. Dat was ook een reden om dit verder te onderzoeken: het metaal bracht me terug naar mijn geboortestreek Jaén in Andalusië. Die regio is bekend van de olijven, maar ook van de mijnen. We hebben twee stukken in het project waarin we de stijl uit die regio hebben verwerkt. In melodie, ritme en ruimte. Je hoort daarin de omgeving, dus ook de mijnen waarin mijnwerkers op zoek zijn naar metaal.

Monfort: „In een van die stukken zingt ze ook, prachtig. Dat wilde ze eerst niet, ze is te bescheiden.”

Aibar: „Ik heb niet eerder op het podium gezongen. Het was meer iets voor thuis. Maar nu is de deur geopend en wil ik meer ontdekken. Het voelt geweldig. Het is een voorbeeld van zo’n stap in je leven.”

Lees ook over de Flamenco Biënnale 2021: Vooruitstrevende flamenco in een Spaanse boerderij