Europese wrevel over Bidens groene subsidiegolf groeit

De zorgen over de malaise in de Europese industrie nemen toe en men kijkt niet alleen meer naar Rusland als boosdoener. Zeker: door het afknijpen van de gastoevoer stuwt Moskou de energieprijzen omhoog en dat raakt de concurrentiepositie van Europese bedrijven fors. Maar ondertussen is de wrevel in de Europese Unie eveneens groot over de houding van bondgenoot Amerika.

Deze vrijdag bespreken handelsministers in Brussel de betrekkingen met de Verenigde Staten, in reactie op groeiende spanningen. Diplomaten spreken over „verhitte toestanden” en „toenemende ergernis”. Het aantreden in 2021 van president Joe Biden zorgde aanvankelijk nog voor een boost in de trans-Atlantische verhoudingen, nadat voorganger Donald Trump de EU openlijk had bestempeld als handelsvijand en met importheffingen bestookte. Maar anderhalf jaar later wordt steeds duidelijker dat ook onder Biden het Amerikaanse eigenbelang vooropstaat en de VS zonder pardon (of overleg) besluiten nemen die grote gevolgen in Europa kunnen hebben.

Vooral de zogeheten ‘Inflation Reduction Act’ die Biden dit jaar presenteerde is Europa een doorn in het oog. Het gaat om een pakket van 369 miljard dollar aan groene subsidies en belastingkortingen. Amerikaanse burgers en bedrijven worden gestimuleerd om bijvoorbeeld elektrische auto’s, zonnepanelen en batterijen te kopen en te produceren – maar alleen als die van Amerikaanse makelij zijn.

Dit ‘Buy American’-beleid leidt in de EU tot ergernis. Nu het in de Verenigde Staten een stuk voordeliger wordt te produceren door belastingvoordelen en extra subsidies, groeit de angst dat veel Europese bedrijven hun productie zullen verplaatsen. Bijvoorbeeld die van elektrische auto’s, geen onbelangrijk onderdeel van de Europese industrie. Temeer omdat Europese bedrijven ten opzichte van hun Amerikaanse concurrenten momenteel toch al flink benadeeld zijn door de grote verschillen in energieprijzen. „Europese zorgen over een gelijk speelveld zijn er niet alleen meer over de concurrentie met China, maar nu ook over die met de VS”, zegt een diplomaat.

Europees protectionisme

In reactie op de onrust startte de Europese Commissie vorige maand een ‘taskforce’, waarin Europese en Amerikaanse vertegenwoordigers de kwestie uit moeten praten. Maar terwijl die gesprekken nog lopen, neemt in de EU de roep toe om zelf terug te vuren met een vergelijkbaar subsidiepakket.

Lees ook de column: Joe Bidens klimaatwet betekent: handelsoorlog tegen Europa

Dat Frankrijk groot voorstander is van zo’n protectionistische aanpak hoeft niet te verbazen. President Emmanuel Macron riep vorige maand al op tot een ‘Buy European Act’: een EU-breed programma om de eigen industrie flink te stutten. Maar inmiddels groeit ook in het normaal veel voorzichtigere Duitsland de steun voor gespierde Europese industriepolitiek. Economieminister Robert Habeck toonde zich in een interview met de Duitse krant Handelsblatt woensdag „pessimistisch” over het oplossen van het conflict met de VS. Hij stelde een deadline van een paar weken voor een oplossing van de taskforce, waarna de EU een „andere weg” zou moeten kiezen.

Hoe die weg eruit moet zien liet hij in het midden. Maar deze week liet Habeck samen met zijn Franse evenknie Bruno Le Maire al een verklaring uitgaan waarin ze benadrukten „nauw te willen coördineren bij een Europese aanpak van […] de Amerikaanse Inflation Reduction Act”. Ook stelden de twee landen „industriële mogelijkheden te willen onderzoeken om negatieve effecten van protectionistische maatregelen van derde landen te voorkomen”, waarmee ze suggereren het beleid met eigen maatregelen in evenwicht te willen brengen. Ondertussen gaan ook in Brussel ideeën rond over een eigen, nieuw subsidiepakket om de industrie te steunen. Vooral de Franse Eurocommissaris Thierry Breton (Interne Markt) pleit fel voor het kopiëren van de Amerikaanse actie met een eigen ambitieus Europees plan.

Maar eenvoudig of ongecompliceerd is zo’n Europees subsidiepakket allerminst. De EU gaat er traditioneel juist prat op zich niet protectionistisch te gedragen. „We zijn de jaren vóór de pandemie juist enorm vocaal geweest over het stoppen van verstorende subsidies aan bedrijven”, zegt een EU-diplomaat. De gevolgen kunnen groot zijn, benadrukt hij. „We moeten absoluut voorkomen dat we met eigen maatregelen nieuwe handelsconflicten uitlokken en een subsidierace in gang zetten.”

Nederland wil dialoog

Ook voor Nederland als kleine maar invloedrijke handelsnatie is de roep om protectionistische maatregelen ongemakkelijk. Aan de Kamer schreef minister Liesje Schreinemacher (Buitenlandse Handel, VVD) onlangs vooral in te zetten op „dialoog” met de VS. Achter de schermen probeert Nederland te drieste reacties af te remmen en onder meer te wijzen op de fondsen die er al zijn in Europa en op de nadelen die voor bedrijven kleven aan een verhuizing naar Amerika.

Of dat voldoende is om een gespierde Europese reactie af te wenden, is onzeker. Later deze maand komt het onderwerp waarschijnlijk ook op de agenda van regeringsleiders tijdens een topontmoeting in Brussel. En dat vooral Berlijn zich steeds fermer uitlaat over de wrijving met de VS en weinig meer verwacht van een dialoog, kan die discussie het beslissende zetje geven richting meer protectionisme.