Chaos en claims op de Londense nikkelmarkt: hoe kon het daar zo misgaan?

Het zijn taferelen die handelaren in de lange historie van de 145 jaar oude metalenbeurs in Londen niet vaak hebben meegemaakt. Vanwege een prijsexplosie van zo’n 250 procent werd in maart de handel in nikkel stilgelegd aan de London Metal Exchange (LME) – wat op zichzelf al een zeldzaamheid is. Directe aanleiding was Rusland, dat te maken kreeg met westerse sancties vanwege de invasie van Oekraïne. Dit zorgde voor onrust over leveringen vanuit Rusland, een groot nikkelexportland. Echt ongewoon werd het toen vervolgens ook een groot aantal reeds afgeronde orders met terugwerkende kracht werd geannuleerd.

Bij die beslissing van het management van de LME legt niet iedereen zich zomaar neer. Het Amerikaanse hedgefonds Elliott en handelshuis Jane Street eisen schadevergoedingen van respectievelijk 430 miljoen euro en ruim 14 miljoen euro aan misgelopen inkomsten vanwege het opschorten van de nikkelhandel en het terugdraaien van orders ter waarde van opgeteld circa 3,7 miljard euro.

Hoe de LME tot zijn besluit kwam? Dat heeft alles te maken met de zogeheten short squeeze die door de uitzonderlijke koerssprong was ontstaan. Zo’n short squeeze ontstaat wanneer een speculant inzet op een koersdaling (‘short gaan’) maar dit verkeerd uitpakt omdat plots veel vraag ontstaat. In het geval van de nikkelmarkt werden speculanten – onder wie topman Xiang Guangda van het Chinese staalbedrijf Tsingshan – gedwongen tot snel geld bijstorten om hun handelspositie te behouden (een margin call genoemd). Of ze kozen voor het sluiten van hun shortpositie, wat alleen kan door het opkopen van nikkel. Het gevolg: nóg meer vraag naar het metaal, en dus nog hogere prijzen. Waarop de LME op 8 maart rigoureus besloot tot een handelsstop, zodat partijen die short waren gegaan de tijd kregen hun posities af te dekken.

Kunstmatig verlaagd

De handel werd een week later hervat tegen een kunstmatig verlaagde prijs. Dat was goed nieuws voor nikkelhandelaren zoals Guangda, slecht voor Elliott en Jane Street. Vrijwel direct erna werd de handel weer opgeschort, omdat de maximumprijsverandering in een dag was bereikt. Daarbij ontstonden bovendien technische problemen in het handelssysteem die de handel belemmerden.

„Veel termijnmarkten hebben mechanismen die de handel opschorten wanneer prijzen te agressief omhoog of omlaag schieten”, zegt Nitesh Shah, grondstoffenanalist bij vermogensbeheerder WisdomTree in Londen. „De LME had zulke stroomonderbrekers voor 15 maart niet meegemaakt.” Volgens Shah zijn handelsonderbrekingen een zeldzaamheid op de metalenbeurs, laat staat een van deze omvang.

Lees ook: Ongekende nikkelhausse legt handel in Londen plat

Vermogensbeheerder Elliott – in Nederland onder meer bekend als activistische aandeelhouder van verf- en chemiebedrijf AkzoNobel – meent dat de LME „onwettig heeft gehandeld door het annuleren van transacties”. Ze stelde tegenover de Britse pers dat de beurs „bevoegdheden heeft overschreden, ofwel deze onredelijk en irrationeel heeft uitgeoefend”. Ook zou de LME „irrelevante factoren” hebben meegewogen, waaronder de eigen financiële positie. Handelshuis Jane Street voegde hieraan toe dat de annuleringen „een gevaarlijk precedent scheppen”.

De metalenbeurs, sinds 2012 onderdeel van de Hongkongse beurs HKEx, verdedigt haar beslissingen door te wijzen op de „wanorde” in de markt, met prijzen die de fysieke markt niet weerspiegelden. De LME noemde de aantijgingen ongegrond en zei deze „krachtig te zullen betwisten”.

„Dit is iets wat ik niet eerder heb gezien”, zegt ING-analist Warren Patterson over het annuleren van de orders door LME en de daaropvolgende claims. „De LME bevond zich echter in een moeilijke situatie gezien de mate van volatiliteit en de noodzaak om wat orde op de markt terug te brengen. Nalatigheid zou voor sommige belangrijke marktdeelnemers ook weer tot ernstige liquiditeitsproblemen hebben geleid.”

De keuzes van de LME hebben geleid tot verwoede discussies in de Londense City. Had dit fiasco voorkomen kunnen worden? Heeft moederbedrijf HKEx de besluitvorming uit eigenbelang beïnvloed? Zijn bepaalde speculanten er te gemakkelijk vanaf gekomen met het terugdraaien van transacties? En zijn deze boze ‘hedgers’ daardoor inderdaad onterecht miljoenen verloren? Antwoorden op al die vragen moeten naast de rechter ook komen van adviesbureau Oliver Wyman, dat door de LME is aangewezen om onafhankelijk onderzoek te doen.

Onder streng toezicht

Maar zelfs als Elliott en Jane Street hun claims verliezen, is de zaak vermoedelijk nog niet afgedaan. De LME staat door het nikkeldebacle vol in de schijnwerpers van toezichthouders. Zij willen weten of het huidige toezicht nog volstaat in de volgens critici schimmige onderlinge (over-the-counter) grondstoffenhandel, en of er wel sprake is van een gelijk speelveld voor handelaren. Bekend is dat in ieder geval de Britse beurstoezichthouder FCA en de Britse centrale bank met een externe beoordeling komen over de opschorting en hervatting van de nikkelhandel. Daarbij zal de LME – die al akkoord ging met het aanstellen van extra onafhankelijke bestuurders – moeten aantonen of hij transparant heeft gehandeld, en aangeven hoe handelsstops in de toekomst worden voorkomen.

Dat is ook van belang gezien de grote vraag die er bestaat naar nikkel. Het metaal is een belangrijk ingrediënt in roestvrij staal, dat wordt gebruikt in alledaagse voorwerpen en apparaten. Daarnaast is nikkel nodig voor de energietransitie. „Het is een bijna onmisbaar element in de batterijtechniek”, legt duurzaamheidseconoom Casper Burgering van ABN Amro uit. „Er zijn verschillende typen batterijen met veel verschillende samenstellingen van metalen. Maar daarvan is nikkel er altijd één.” Er wordt dan ook verwacht dat een groter deel van de nikkelconsumptie (nu zo’n 7 procent) straks bestemd zal zijn voor de batterijsector.

Ondertussen blijven ook geopolitieke kwesties een rol spelen in de nikkelmarkt. Rusland is een grote exporteur van nikkel en heeft door de westerse sancties die zijn ingesteld vanwege de invasie in Oekraïne nu maar moeizaam toegang tot internationale markten. Burgering: „En met het bedrijf Nornikel heeft Rusland de grootste producent van geraffineerd nikkel ter wereld. Dan heb je voldoende marktmacht om een schok in de nikkelmarkt te veroorzaken.”