Europa is verwikkeld in een energie-oorlog met Rusland. De vraag die steeds urgenter wordt: wie heeft de langste adem?

Eigenlijk is er allang niemand meer die twijfelt aan het motief van de Russische president Vladimir Poetin om de gastoevoer naar Europa af te knijpen. Poetin zet Europa onder druk om het opmerkelijk eensgezinde anti-Rusland-front, dat na de inval in Oekraïne ontstond, uiteen te spelen.

Rusland neemt daarbij altijd enigszins halfslachtig de moeite om zijn intenties te verdoezelen. De onderbreking van de gastoevoer via de befaamde Nord Stream 1-leiding, die Russisch gas naar Duitsland brengt, is maar tijdelijk, heette het eerst. De oorzaak van de onderbreking is een technisch mankement. Het wachten is op nieuwe onderdelen.

Maandag kwam het Kremlin met een nieuwe, scherpere variant. Nord Stream 1 werd vrijdag volledig gesloten, omdat Europa Rusland sancties heeft opgelegd, zei woordvoerder Dmitri Peskov. „De problemen met het pompen van gas ontstonden omdat westerse landen sancties tegen ons land en een aantal bedrijven afkondigden. Er zijn geen andere oorzaken voor dit probleem.”

Op de vraag of de pijpleiding weer open zou gaan als de sancties worden opgeheven, antwoordde Peskov volgens persbureau Reuters: „Zeker!”

De Europese Commissie merkte op dat Nord Stream 1 niet de enige pijpleiding is die Russisch gas naar Europa brengt, maar dat de aanvoer via die andere leidingen niet substantieel is verhoogd. Oud-president Dmitri Medvedev, nu leider van de Russische Veiligheidsraad, beschuldigde Duitsland ervan een „hybride oorlog” tegen Rusland te voeren.

Keer op keer onzekerheid

De onzekerheid die Rusland keer op keer zaait met de gaskraan, is genoeg om handelaren en politici in het Westen in de gordijnen te jagen. Maandagochtend schoot de prijs voor gas omhoog. Met 30 procent.

Europa is verwikkeld in een regelrechte energie-oorlog. En dat aan de vooravond van het stookseizoen. De messen liggen op tafel en één vraag wordt steeds belangrijker: wie heeft de langste adem?

In theorie zijn democratische landen in zo’n confrontatie met een autocratie, waar de stem van de bevolking op het tweede plan komt, in het nadeel. Torenhoge energieprijzen kunnen in het Westen vroeg of laat leiden tot de prangende vraag of Oekraïne die extreme gasprijs wel waard is. Het klinkt cru en zover is het nog niet, maar het is geen buitenissig scenario.

In Praag, hoofdstad van tijdelijk EU-voorzitter Tsjechië, gingen zaterdag zeventigduizend mensen de straat op om te demonstreren tegen de EU, de NAVO én de hoge energieprijs, een dag nadat de regering een motie van wantrouwen over de energieprijzen net had overleefd. In Duitsland probeert die Linke mensen te mobiliseren door de verantwoordelijkheid voor de hoge energieprijs bij regeringspartij De Groenen te leggen. In Italië is het juist nationalistisch rechts dat de Russische sancties bekritiseert. We moeten Oekraïne steunen, zei Matteo Salvini, leider van Lega, maar hij wilde geen sancties die meer pijn doen in de landen die ze opleggen dan in het land dat ze opgelegd krijgt.

Enfant terrible Hongarije maakt al maanden problemen als het om Europese sancties gaat en neemt sinds vorige week doodgemoedereerd méér gas af van Gazprom.

In Nederland nemen critici het kabinet op de korrel omdat het niet genoeg zou doen om duidelijk te maken waarom de geopolitieke offers noodzakelijk zijn.

Lees ook dit artikel: Met dichtdraaien van gaskraan voert Poetin zenuwoorlog tegen Europa op

‘Van de voorpagina’s verdwenen’

Minister Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken, CDA) waarschuwde maandag uitdrukkelijk dat de oorlog lang kan duren en dat ‘oorlogsmoeheid’ dreigt.

„Inmiddels is de oorlog van de meeste voorpagina’s verdwenen, maar zijn hoge energieprijzen voor gezinnen in heel Europa keihard voelbaar geworden”, zei hij bij de opening van het academisch jaar in Leiden. „Oorlogsmoeheid ligt in zo’n situatie op de loer. En reken maar dat Poetin zal proberen deze vermoeidheid aan te wakkeren. Toch is er geen alternatief voor volhouden. Volhouden, in de volle wetenschap dat er geen enkele garantie is dat deze oorlog binnenkort voorbij is.”

Hoekstra herhaalde dat steun voor Oekraïne óók noodzakelijk is omdat in Oekraïne ook de vrijheid van de rest van Europa wordt verdedigd. „Zij vechten daar voor de onafhankelijkheid van hun land, en voor waarden die ook de onze zijn: vrijheid, zelfbeschikking, mensenrechten en de rechtsstaat.”

Het is een bekende en steekhoudende argumentatie, maar zal de abstracte vrijheidsstrijd opwegen tegen reëel gevoelde sanctiepijn? Komen steunpakketten die huishoudens tegen extreme prijzen moeten beschermen op tijd?

Intussen is het ook de vraag hoelang Poetin het zonder inkomsten uit gasleveringen kan uitzingen. Autocraten hebben weliswaar minder last van demonstraties, ze zijn niet almachtig.

Sancties zijn een populair instrument van buitenlands beleid, maar ze zijn niet zonder risico. Ze zijn vaak schadelijk voor de partij die ze uitvaardigt, bijvoorbeeld omdat ze leiden tot prijsstijgingen. En ze maken een tegenreactie los.

Toen het Westen Oekraïne steeds nadrukkelijker ging steunen – met militaire trainingen en zware wapens – kwam de vraag op hoe Poetin op die provocaties zou antwoorden. Dat antwoord is er nu.

Voor wie meer context wil bij de oorlog in Oekraïne zijn er talloze boeken, films, documentaires en podcasts te vinden. NRC geeft tips in deze gids.