Ergernis tussen lidstaten over trage EU-reactie neem toe, wordt de energietop ‘een robbertje vechten’?

De winter is nog niet begonnen, maar in Brussel zit de kou al in de lucht. Deze donderdag komen EU-regeringsleiders er samen om – opnieuw – naar een gezamenlijk antwoord te zoeken op de energiecrisis. Maar terwijl voortdurend taboes sneuvelen en steeds meer radicale maatregelen op tafel komen, lijkt dat de onenigheid over de juiste aanpak alleen maar te vergroten.

In aanloop naar de ontmoeting sprak de Belgische premier Alexander De Croo maandag van „de week van de waarheid” voor Europa en „de belangrijkste Europese Raad in een lange tijd”. Niet iedereen gebruikt zulke grote woorden, maar zeker is wel dat de bijeenkomst komt na maanden van oplopende spanning en aan de vooravond van een moeilijk winterseizoen. Premier Mark Rutte voorspelde woensdag in de Tweede Kamer „een robbertje vechten”, de Hongaarse premier Viktor Orbán had het op Twitter over een „gigantisch debat”.

Kort samengevat is men het oneens over hoe radicaal de energiemarkt overhoop moet worden gehaald en hoeveel onzekerheid over de effecten daarvan acceptabel is.

Maar op de achtergrond gaat het over economische ongelijkheid, solidariteit en scheefgroei in de interne markt. Lastig is dat de besproken maatregelen zo technisch zijn, dat het niet zelden onduidelijk is of lidstaten ze wel op dezelfde manier begrijpen. Dat bleek twee weken geleden ook al een probleem, toen een informeel overleg van regeringsleiders in Praag teleurstellend weinig opleverde.

‘Iberisch model’

Zo neemt de onderlinge wrevel toe. Veel EU-leiders staan in eigen land onder hoge druk om in Brussel een magische oplossing voor de energiecrisis te halen. Zorgen zijn er niet alleen over huishoudens, die overal in Europa zuchten onder torenhoge energierekeningen. Ongerustheid is er ook over de zware industrie, die in steeds meer lidstaten gedwongen wordt productie stil te leggen in reactie op de hoge prijzen. Verdwijnen zo belangrijke sectoren uit Europa?

Met een nieuw pakket maatregelen probeerde voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen dinsdag de neuzen dezelfde kant op te krijgen. Belangrijkste voorstellen zijn de verplichte gezamenlijke aankoop van gas en een ‘prijscorrectiemechanisme’ dat de scherpste pieken op de gasmarkt eruit moet halen. Plannen die tot voor kort ondenkbaar waren, maar nu voor veel landen niet ver genoeg gaan.

Dat de tegenstanders van radicale EU-stappen in eigen land wel ruimhartige steunpakketten uitrollen, leidt tot scheve ogen

Het komt nog niet in de buurt van een echte oplossing, benadrukte de Spaanse energieminister Teresa de Ribera in reactie. „Deze voorstellen laten nog steeds het gevoel achter dat we niet handelen met de snelheid en intensiteit die nodig is.” Spanje is onderdeel van een grote groep landen, waaronder ook Frankrijk, die niet alleen een nog veel harder plafond wil op de groothandelsprijs van gas, maar ook een maximumprijs voor gas dat wordt gebruikt voor het opwekken van elektriciteit.

Dat laatste voorstel heet in Brussel ook wel het ‘Iberische model’ omdat dat schiereiland eerder dit jaar bij hoge uitzondering toestemming kreeg ermee te experimenteren. Maar volgens tegenstanders, Duitsland en Nederland voorop, toont dat experiment juist waarom de rest van Europa er níét aan zou moeten beginnen. Na invoering van de plafondprijs steeg het gasverbruik in Spanje en Portugal. Omdat de prijsprikkel wegviel, maar ook doordat goedkopere elektriciteit ‘weglekte’ naar Frankrijk. Sceptici vragen zich bovendien af of het wel werkt in landen die veel elektriciteit opwekken met gas, zoals Nederland.

Aarzeling en uitstel

In reactie op de grote druk gaf Von der Leyen deze week aan zo’n ‘Iberisch model’ zeker niet uit te sluiten, maar eerst de „openstaande vragen” opgehelderd te willen zien. Aarzeling en uitstel leiden bij verschillende EU-lidstaten inmiddels tot grote ergernis. In Praag viel de Italiaanse premier Mario Draghi hard uit tegen Von der Leyen, met een verwijt de afgelopen zeven maanden niets te hebben uitgevoerd en zo een recessie in Europa te hebben veroorzaakt. Het geduld met de Europese Commissie raakt op, klinkt het ook vanuit andere EU-landen.

Lees ook: Econoom Isabella Weber: ‘Het prijsplafond beloont spaarzaamheid’

Maar onder meer Duitsland, Nederland en Denemarken vrezen juist dat overhaaste, ondoordachte maatregelen de markt overhoop halen en grote ongewenste gevolgen kunnen hebben. Het EU-besluit eerder dit jaar om gasopslagen verplicht te gaan vullen heeft deze zomer een groot prijsopdrijvend effect gehad. Bezint eer ge begint, blijft de sceptische groep prediken. Premier Rutte uitte woensdag vooral „grote zorgen” over het ‘dynamische prijsplafond’ dat Von der Leyen deze week presenteerde. Het effect op de gaslevering aan Europa is volgens Nederland ongewis, een standpunt dat door Berlijn gedeeld wordt.

Lees ook: De Nederlandse gasbeurs is de belangrijkste marktplaats voor gas in Europa. Hoe werkt die beurs en waarom is er veel kritiek op?

Dat die tegenstanders van radicale stappen in eigen land wel ruimhartige steunpakketten uitrollen, leidt tot scheve ogen. Vooral het Duitse megapakket van maximaal 200 miljard euro heeft kwaad bloed gezet. Helemaal eerlijk is die kritiek niet, overal in Europa trekken overheden gul de portemonnee.

En zo wacht de Commissie op een duidelijk signaal van de lidstaten. Achterliggend probleem is dat de verhouding tussen Duitsland en Frankrijk momenteel stroef loopt. Tussen bondskanselier Olaf Scholz en de Franse president Emmanuel Macron is er nog weinig chemie en tot een gezamenlijk standpunt komt men al helemaal niet. Dat hindert nu ook de Europese discussie. Of het gehoopte eenduidige Europese signaal er nu wel komt is volgens ingewijden maar zeer de vraag.