Interview Elene Naveriani | Regisseur Elene Naveriani’s ‘Blackbird Blackbird Blackberry’ breekt met stereotypes en portretteert met humor en venijn een vrouw die seksueel ontwaakt. „In Georgië lijkt het wel alsof na de menopauze vrouwelijke seksualiteit er niet toe doet.”
Terwijl de Georgische regisseur Elene Naveriani (1985) en ik tijdens het afgelopen International Film Festival Rotterdam op onze koffie wachten, komen we tot de conclusie dat de hoofdpersoon van Naveriani’s nieuwe film Blackbird Blackbird Blackberry wat betreft leeftijd zo’n beetje tussen ons in ligt. We moeten erom lachen, Etero zou onze middelste zus kunnen zijn, het buitenbeentje van de familie, maar ook iemand om te bewonderen: zelfstandig en eigenzinnig.
Het is tekenend dat het zo snel in het gesprek over leeftijd gaat. De nieuwste film van Naveriani (die zich identificeert als non-binair en de voornaamwoorden hen en hun gebruikt) gaat over de Georgische Etero, die op haar 48ste haar eerste seksuele ervaring heeft. Na een bijna-doodervaring tijdens het bramenplukken stort ze zich op de schuchtere Murman, die al langer een oogje op haar heeft. Ze ziet hem niet alleen voor het eerst als man, maar wil hem besnuffelen, proeven. Opeens is er die dierlijke aantrekkingskracht. Nadat ze seks hadden in het magazijn van haar winkel zegt ze, alsof ze ook zichzelf voor het eerst waarneemt: „Daar ga je dan, met je maagdelijkheid na 48 jaar.”
Naveriani liet zich inspireren door de gelijknamige roman van de Georgische feministische schrijver Tamta Melashvili. Maar waar de roman uitgebreid ingaat op het verleden van Etero, blijft Naveriani’s film uitsluitend in het heden. Waarom?
„Er is natuurlijk een reden dat Etero tot dan toe geen seksuele ervaringen heeft gehad. Of misschien meerdere redenen. Misschien is het er nooit van gekomen, misschien had ze er geen behoefte aan, misschien speelden angst of onzekerheid mee, misschien heeft ze slechte ervaringen achter de rug die haar terughoudend maakten.
„Ik vroeg me af of dat allemaal wel nodig is voor een film waarin we iemand in het heden meemaken. Ze torst een schuldgevoel met zich mee, omdat in patriarchale samenlevingen veel zaken rondom seksualiteit en voortplanting met schuld en schaamte zijn belast.”
Vrouwen van die leeftijd worden vaak beschouwd alsof hun leven voltooid is
Waarom is leeftijd nog steeds zo’n ongemakkelijk onderwerp als het om vrouwen gaat?
„Precies! Dat is wat me aan dat boek aansprak. In Georgië lijkt het wel alsof vrouwelijke seksualiteit er niet meer toe doet vanaf de menopauze, wat we dan eufemistisch als ‘vanaf een bepaalde leeftijd’ aanduiden. Alsof vrouwen er niet meer toe doen. Punt.
„Etero is een feminist van nature. Ze breekt met beeldvorming, met stereotypes, en met vele vormen van onderdrukking om haar heen. Ook het repressieve gedrag en de morele codes van andere vrouwen. Dat laatste is overigens niet typisch Georgisch denk ik.”
U portretteert een heel scala aan vrouwen van boven de veertig. Wuft, of een beetje suf. Met grijze haren en rode. Met allerlei lichaamstypes en opvattingen, ook over elkaar en vooral over Etero, waarom is dat?
„Vrouwen van die leeftijd worden zo vaak beschouwd alsof hun leven voltooid is. Ze zijn moeder, vrouw. Hun schoonheid is verwelkt, ze zijn niet meer vruchtbaar. De maatschappij heeft ze behalve voor het, vaak onzichtbare, werk dat ze doen, niet meer nodig. Het is alsof ze niet bestaan. Ik dacht: no way dat ik me dat laat gebeuren.”
U identificeert zich als non-binair. Was die maatschappelijke blik op vrouwelijkheid voor u een schrikbeeld?
„Dat is een goede vraag. Deels: ja. Ik kan het niet precies beantwoorden. Ik sta misschien dichter bij de vrouwelijke wereld, en hoewel ik me niet als vrouw identificeer, betekent dat niet dat ik me niet in de vrouw kan inleven. Het vrouwelijke perspectief is tevens een manier om een essentialistische opvatting van vrouwelijkheid aan te kaarten, waarin alles draait om moederschap.
„Verder was het boek een inspiratie om een film te maken om te laten zien hoe kwalijk ageism is (het systematisch stereotype en negatief portretteren van ouderen) en hoe dat leidt tot uitsluiting.”
Waarom was het seksuele ontwaken van Etero zo belangrijk?
„Het is een moment van bevrijding. Ook weer zo’n taboeonderwerp. Ik denk dat seksualiteit, erotiek, sensualiteit en genot op alle momenten en allerlei manieren in ons leven een rol spelen, en niet alleen hoe het door het patriarchaat is voorgeschreven. Dat wilde ik in de spotlights zetten.”
Lees ook In ‘Blackbird Blackbird Blackberry’ is het seksuele ontwaken van een vrouw op leeftijd niet de kern van het verhaal
Past Etoro in de bescheiden traditie van films over oudere vrouwen die zichzelf seksueel bevrijden: de Shirley Valentines en die ‘Eat, Pray, Love’-achtige verhalen?
„Etero is wel veel eigengereider dan die voorbeelden. Ze is ook heel sensueel, al voor de bijna-doodervaring.
„En we zien dat ze genot aan eten ontleent, wellicht is dat een substituut geworden. Ze kan taart eten als geen ander. In een scène in de patisserie zegt de serveerster samenzweerderig tegen haar dat een mannelijke klant zich afvroeg wie die stevige vrouw was, en dat ze wel niet getrouwd zal zijn. Waarop Etero antwoordt dat als piemels en het huwelijk vrouwen gelukkig zouden maken er wel meer vrouwen gelukkig zouden zijn.
„Mijn favoriete moment is als Murman haar op een gegeven moment ten huwelijk vraagt, ze zich helemaal verkeerd begrepen voelt. Dat is niet de bedoeling. Dan zegt ze dat als ze met iemand had willen zijn, voor hem koken en wassen, dat ze dat wel veel eerder in haar leven had gedaan. Dat vind ik een schitterende zin.”
