‘Een derde van Pakistan staat onder water’

Wanhopig proberen miljoenen Pakistanen te redden wat er te redden valt van hun huizen, vee en landbouwgronden na overstromingen die grote delen van het land blank hebben gezet. „Ik heb echt niets meer om mijn gezin te voeden. Alles heb ik verloren. Ik weet niet waar ik heen moet. God sta me bij”, klaagde een jonge arbeider in de zuidelijke plaats Shikar Pur tegen persbureau AP. Hij was bezig modderige stenen van zijn deels weggespoelde huis terug te zoeken.

Er is „overal water, als een oceaan”, bevestigde de Pakistaanse minister van Klimaatverandering Sherry Rehman maandag. Na de zwaarste moessonregens in een decennium staat volgens haar een derde van Pakistan onder water. Overstromingen kostten tot dusverre aan 1.061 mensen het leven, volgens de nationale organisatie voor de rampenbestrijding (NDMA). Sinds de vroege aanvang van het regenseizoen, dit jaar in juni, moesten 33 miljoen burgers hun huizen verlaten. Omdat overstromingen bruggen en wegen hebben weggespoeld en getroffen gebieden zijn afgesneden, ligt het werkelijke dodental waarschijnlijk hoger.

Inmiddels is de noodtoestand uitgeroepen. Afgelopen weekend kwam internationale hulp op gang, toen de eerste vrachtvluchten met hulpmiddelen uit Turkije en de Verenigde Arabische Emiraten arriveerden. Hulporganisaties van de Verenigde Naties zegden hulp en geld toe, vooral voor medische zorg, voedsel en sanitair.

Herbouw infrastructuur

Maar om de infrastructuur weer op te bouwen, zal Islamabad meer nodig hebben. De overstromingen treffen Pakistan juist nu het al kampt met een economische crisis. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF), dat in 2019 een akkoord sloot voor een steunpakket, schortte de uitbetaling daarvan eerder dit jaar op omdat het geen vertrouwen had in de naleving van de voorwaarden in die deal.

Het parlement stemde de toenmalige premier Imran Khan in april weg, vanwege de slechte staat van de economie. Islamabad meldde maandagavond dat het IMF hervatting van de betalingen zou hebben toegezegd, zodat snel een tranche van ruim 1 miljard dollar vrijkomt. Tegen persbureau Reuters schatte de minister van Planning, Ahsan Iqbal, de aanvankelijke economische verliezen op zeker 10 miljard. Hij waarschuwde voor de voedselveiligheid, na de mislukte oogst.

Doorgaans is de moesson belangrijk voor de landbouw in Pakistan. Het regenseizoen zorgt ieder jaar, tussen juli en september, voor het merendeel van de neerslag. Het fenomeen bouwt zich in voorgaande maanden op: zomerhitte verwarmt de landmassa van het Zuid-Aziatische subcontinent, waardoor de lucht stijgt en koelere winden uit de Indische Oceaan worden aangezogen, die vervolgens enorme hoeveelheden regen produceren. Maar specifieke details en timing zijn lastig te voorspellen.

In Pakistan is gemiddeld meer regen gevallen dan normaal, in de zuidelijke provincies Sind en Baluchistan zelfs vier keer zo veel. Minister Rehman noemde de watersnood „een door het klimaat veroorzaakte humanitaire ramp” van „epische afmetingen”. Eerder had zij ervoor gepleit klimaatverandering te zien als een kwestie van nationale veiligheid.

Anderen suggereerden dat Pakistan nu moet boeten voor de klimaatverandering die door rijkere landen is veroorzaakt. Het land geldt wereldwijd als een van de kwetsbaarste voor klimaatverandering. Steeds vaker komen er extreem hoge temperaturen voor, soms van meer dan 50 graden Celsius.

Pakistan geldt als een van de kwetsbaarste landen voor klimaatverandering

De rivier de Indus, vanouds de levensader van het land (die van noord naar zuid loopt), is een bepalende factor in Pakistan. Nu eens stroomt daar te weinig water door om alle landgebouwgebieden te bevloeien en dan plotseling – zoals nu – weer veel te veel, waardoor oogsten verloren gaan. Vanwege ruimtegebrek bouwen veel arme mensen ook nog altijd eenvoudige woningen vlakbij rivieren. Bij overstromingen spoelen die vaak weg. Ondanks de huidige overlast stond het peil de laatste jaren vaak juist veel lager dan vroeger, doordat veel gletsjers in de Himalaya al deels zijn weggesmolten of voorgoed zijn verdwenen.

Daar komt bij dat de autoriteiten bijzonder weinig hebben ondernomen om hun land voor rampen te behoeden. Pakistan staat niet voor niets op plaats 176 van een ranglijst met de prestaties van landen op milieugebied, opgesteld door de Amerikaanse universiteit van Yale.

Snelle bevolkingsgroei

Mede door de snelle bevolkingsgroei is de hoeveelheid bos bijvoorbeeld in hoog tempo geslonken. Was bij de onafhankelijkheid in 1947 nog 33 procent van Pakistan met bos bedekt, nu is dat slechts 5 procent. Dat heeft ook bijgedragen tot temperatuurstijging en tot een situatie waarbij water minder goed in de bodem wordt vastgehouden. Verder heeft Islamabad verzuimd lering te trekken uit eerdere rampzalige overstromingen, in het bijzonder die van 2010, toen zo’n tweeduizend mensen omkwamen en miljoenen hun woning verloren. Het dijkenbeheer laat vaak zeer te wensen over.

Naast de NDMA, met meerdere regionale en lokale afdelingen, kunnen nog ettelijke andere organisaties reageren op overstromingen. Maar in de praktijk werken ze dikwijls langs elkaar heen. Op lokaal niveau is vaak weinig gedaan aan preventie.

Het machtige Pakistaanse leger, dat nu ruim zesduizend militairen heeft ingezet voor evacuaties, beschikt over meer middelen maar staat evengoed vaak machteloos tegen het natuurgeweld. Nu kunnen helikopters bijvoorbeeld nauwelijks geschikte droge plekken vinden om te landen, melden piloten. „Het blijkt dat bestrijding van de gevolgen van de mondiale opwarming moeilijker is dan oorlog voeren tegen menselijke vijanden”, schreef de Pakistaanse journalist Hamid Mir onlangs in The Washington Post.