Economen Cagé en Piketty: ‘Links kan weer aan de macht komen in Frankrijk’

Het Franse magazine l’OBS pakte groots uit: „waarom links kan terugkeren”, stond onlangs in koeienletters op de voorpagina van het blad. Met daarachter de gezichten achter deze voor de linkse l’OBS-lezer hoopgevende boodschap: politiek econoom Julia Cagé en haar beroemde echtgenoot en co-auteur Thomas Piketty, econoom en schrijver van boeken als Kapitaal in de 21ste eeuw (2013).

In een tijd waar links en rechts gespeculeerd wordt over de mogelijkheid dat binnenkort een radicaal-rechtse president zitting neemt in het Élysée, is de voorspelling van een terugkeer van la gauche op het machtstoneel verrassend. Maar zij komt niet uit het niets: het duo baseert zich op een analyse van de verkiezingsuitslagen van 41 parlementsverkiezingen, twaalf presidentsverkiezingen en vijf referenda in 36.000 gemeenten sinds de Franse Revolutie in 1789 tot en met 2022.

Begin september publiceerden ze hun bevindingen in het vuistdikke boek Une histoire du conflit politique [een geschiedenis van politiek conflict]. NRC sprak Cagé en Piketty tijdens een groepsinterview met correspondenten van zeven Europese kranten in de Parijse politieke universiteit Sciences Po.

Wat wilde u bereiken met dit enorme onderzoek?

Julia Cagé: „De afgelopen jaren worden veel stellingen geponeerd over op wie Fransen stemmen en waarom, die niet empirisch onderbouwd zijn. Zo wordt in de Franse pers vaak gezegd dat de minderbedeelde sociale klasse niet meer op linkse partijen stemt. En dat de belangrijkste thema’s voor de Fransen immigratie en identiteit zijn. Wij vroegen ons af of dat wel klopte.”

Wat zijn uw meest opvallende conclusies?

Cagé: „Het meest frappant was de constatering dat in welke geosociale klasse je zit [hierbij wordt niet alleen gekeken naar inkomen, maar ook naar de plek waar je woont en het soort werk dat je doet], nog nooit zó bepalend is geweest voor je stemgedrag als nu. In 1981 voorspelde de geosociale klasse 50 procent van het stemgedrag; bij de presidentsverkiezingen van vorig jaar was dat 70 procent.”

Julia Cagé: „De linkse partijen maken dezelfde fout als Karl Marx.” Foto Geoffroy Van der Hasselt

Thomas Piketty: „Er wordt vaak gezegd dat op het platteland meer rechts wordt gestemd, en in de stad meer links. Dat klopt tegenwoordig, maar uit ons onderzoek blijkt dat dit niet altijd zo is geweest. Voor een groot deel van de twintigste eeuw, tot 1990, was het verschil in stemgedrag tussen de steden en het platteland redelijk beperkt – het werd meer bepaald door het inkomensniveau.

„Maar de laatste dertig jaar zien we het gat tussen de stads- en de plattelandsstem terugkeren. Vooral in de volksklasse: de arme klasse op het platteland stemt vooral op het rechts-nationalistische blok terwijl de arme klasse in stedelijk gebied overwegend links is blijven stemmen.”

Lees ook: Piketty: verwaarloos de armen niet, zij winnen het uiteindelijk altijd

Hoe verklaart u deze splitsing binnen de minderbedeelde klasse?

Piketty: „De laatste keer dat er zo’n groot gat bestond, was aan het einde van de negentiende eeuw. Zowel toen als nu wordt de kloof door velen uitgelegd met identitaire argumenten: destijds zei men dat het ging om de katholieke stem versus de niet-katholieke stem, tegenwoordig wordt gezegd dat het erom gaat of men vóór of tegen immigratie is.

„Maar wij denken dat sociaal-economische redenen de kloof verklaren. Vandaag de dag zijn er meer arbeiders in dorpen op het platteland dan in metropolen en hun buitenwijken. En deze arbeiders zijn sinds 1990 hard geraakt door de deïndustrialisering. Ook zagen ze in deze periode publieke diensten van het platteland verdwijnen. Dat terwijl arbeiders in stedelijk gebied andere banen konden vinden: in de horeca, in de schoonmaak, in winkels.

„Hierdoor is het gevoel ontstaan dat het platteland verlaten is door de traditionele linkse en rechtse partijen die elkaar steeds opvolgden als machthebbers. Om dat sentiment van verlatenheid uit te drukken, zijn ze op [het nationalistisch-rechtse] Rassemblement National gaan stemmen.”

Waarom stemmen deze mensen niet voor het nieuwe linkse blok NUPES?

Cagé: „Het probleem is dat de linkse partijen zich niet genoeg richten op deze minderbedeelde klassen op het platteland. Ze maken dezelfde fout als Karl Marx, die boeren verachtte. Hij keek op mensen neer die als aspiratie het leven van de petite bourgeoisie hadden. Links Frankrijk maakt nu dezelfde fout, door af te keuren dat mensen als grootste aspiratie kunnen hebben een woning te bezitten. Terwijl dat in rurale gebieden een manier is om te klimmen op de sociale ladder.

„En het klimaat komt daar nog bij: de bewoners van het platteland wordt kwalijk genomen dat zij de auto pakken. Terwijl: er is geen openbaar vervoer beschikbaar. Sowieso stoten de minderbedeelde klassen in rurale gebieden een hoop minder uit door met hun auto te rijden dan de rijke stedelingen die het vliegtuig pakken voor een weekendje Barcelona.

„NUPES spreekt deze mensen niet direct aan op hun grootste zorgen. En dat zou het wel kunnen doen, door zich te richten op het verbeteren van publieke diensten, onderwijs, ziekenhuizen, een betere verdeling van woningbezit.”

Lees ook: Le Pen-stemmers vind je nu in alle geledingen in Frankrijk

Hoe verklaren jullie dat het publieke debat wordt gedomineerd door thema’s als immigratie en integratie?

Cagé lacht: „Les médias. Er wordt een campagne gevoerd in de Franse media die totaal niet aansluit bij de zorgen van de kiezers. Hierbij kunnen we niet om [de conservatieve miljardair] Vincent Bolloré heen, die de afgelopen jaren tal van media heeft opgekocht. Op zijn [rechts-populistische tv-zender] Cnews gaat het de hele dag over onveiligheid, over problemen die gelieerd zouden zijn aan immigratie.

„De huidige politiek heeft er ook belang bij om de aandacht op deze kwesties te houden. Dat zag je met het verbod op het dragen van de abaya op openbare scholen [volgens de regering een islamitisch kledingstuk]. Dat doet de regering alleen zodat er niet gesproken wordt over de enorme lerarentekorten, over kinderen die niet kunnen eten omdat er geen geld is, over ouders die geen schoolboeken kunnen betalen. De regering praat om dezelfde reden al maanden over een nieuwe immigratiewet, in de hoop dat het conflict over de impopulaire pensioenwet van president Macron wordt vergeten.”

U concludeert in uw boek dat de stem op president Macron elitairder is dan ooit tevoren.

Cagé: „Sinds 1848 heeft er nog nooit zo’n sterk verband bestaan tussen rijkdom en een stem voor een kandidaat van deze grootte. Als je de verkiezingsuitslagen indeelt op rijkdom – of het nou gaat om vastgoedkapitaal of inkomen – zie je dat in de 10 procent van de rijkste gemeenschappen, extreem veel op Macron wordt gestemd. En hoe rijker men wordt, hoe populairder hij is.

„In het verleden zag je dat traditionele rechtse kandidaten – zoals Jacques Chirac en Valéry Giscard d’Estaing – ook populairder werden naarmate de groep rijker werd, maar zij waren ook in staat om een deel van de stem van minderbedeelde kiezers te winnen, vooral op het platteland. En Emmanuel Macron is de stem van deze kiezers volledig verloren.”

Deelt u de veelgemaakte analyse dat RN-leider Marine Le Pen in 2027 de presidentsverkiezingen kan winnen?

Piketty: „Bij presidentsverkiezingen kan het alle kanten op gaan. Maar om daarna te kunnen regeren, heb je een parlementaire meerderheid nodig. En wij hebben moeite voor te stellen hoe zich een meerderheid rond het Rassemblement National kan vormen, want binnen het nationaal-patriotistische blok ontbreekt alle coherentie.

„Zo is de kiezersgroep van [de tweede nationaal-patriotistische partij] Reconquête totaal anders: stedelijk en rijk. Ook bepleit Reconquête [anders dan Le Pen] een ultra-liberaal economisch beleid. Sowieso is het programma van RN waardeloos om de vraagstukken waar Frankrijk mee te maken heeft op te lossen.”

Cagé vult aan: „In ons boek tonen we aan dat het programma van RN inconsistent is en dat het economisch gezien onmogelijk is om hun ideeën te financieren.”

Thomas Piketty: „Áls Le Pen wint, dan zal het niet erg lang duren.” Foto Geoffroy van der Hasselt

Piketty: „Ik heb persoonlijk geen zin het uit te proberen – wij maken er geen geheim van dat we liever een linkse regering zouden zien – maar áls Le Pen wint, dan zal het niet erg lang duren. Wij achten het aannemelijk dat we vroeg of laat teruggaan naar een stelsel met twee blokken. Een liberaal-nationalistisch blok, zoals in de tijd van [oud-president] Sarkozy, en een links blok dat volks is, groen maar vooral sociaal.”

Cagé: „Daarmee zouden we terugkeren naar een systeem waarin links en rechts elkaar afwisselen. Wij denken dat zo’n afwisseling gezond is en kansen biedt om te ontwikkelen.” In hun boek schrijven de economen de betere verdeling van rijkdommen, de ontwikkeling van het schoolsysteem, het sociale opvangsysteem en de infrastructuur tussen 1900 en 1990 toe aan deze afwisseling tussen links en rechts.

Lees ook: Frankrijk kiest met wasknijper op de neus voor continuïteit

Wat zeggen de lage opkomstcijfers over het huidige systeem met drie blokken: (radicaal-)links, het centrumblok rondom president Macron, en (radicaal-)rechts?

Cagé: „De verkiezingsopkomst ligt lager dan ooit, terwijl stemmen dankzij e-stemmen makkelijker is dan ooit. En we weten dat armeren tegenwoordig minder stemmen dan rijkeren. Uit ons onderzoek blijkt dat dat niet altijd zo is geweest: sinds 1789 zijn er meerdere periodes geweest waarin de armsten méér stemden dan de rijksten. Zij haken af sinds de drie blokken zijn teruggekomen.”

Piketty: „De historisch lage opkomstcijfers laten zien dat Fransen geen fan zijn van het systeem van driedeling. En historisch gezien weten we dat zulke driedelingen – tussen 1848 en 1910 was eenzelfde centrumblok aan de macht – fragiel zijn.

„Dat komt vooral doordat het centrum-blok – centristisch, liberaal, nogal elitair – snel wordt beschuldigd van sociaal egoïsme, van te zakelijk besturen. Dat zien we ook met Macron, die bekendstaat als de president van de rijken. Na 1910 is de middengroep naar rechts getuimeld waarna een liberaal-nationaal rechts blok ontstond. En wij denken dat [na Macrons tweede en laatste termijn] hetzelfde zal gebeuren.”