Duitsland en Frankrijk zetten in op migranten om arbeidstekorten te bestrijden

De Duitse arbeidsmarkt is een gatenkaas. Volgens de meest recente cijfers, van het ministerie van Economie en het Institut der deutschen Wirtschaft, zijn er ruim 20.000 vacatures in de kinderopvang, 10.000 vacatures voor vrachtwagenchauffeurs en 100.000 vacatures in de ict. Vorig week berichtte de Engelse nieuwssite Wired dat de nieuwe Tesla-fabriek in Brandenburg niet op stoom komt vanwege een tekort aan personeel, en dat de werkomstandigheden zodanig zijn dat werknemers snel verder kijken naar een andere baan. Het laatste navrante tekort blijkt dat van kinderartsen te zijn – Duitse kinderziekenhuizen hebben nauwelijks capaciteit om alle kinderen met luchtweginfecties te helpen.

Ieder jaar gaan in Duitsland honderdduizenden babyboomers met pensioen, en als er niets verandert, voorziet het ministerie van Arbeid een tekort van 7 miljoen werknemers in 2035. Het gebrek aan personeel zal ten koste gaan van de welvaart en de concurrentiepositie van de Duitse industrie. Om het tekort op te vangen wil de coalitie in Berlijn 400.000 extra werknemers per jaar uit het buitenland aantrekken.

Deze ambitie lijkt opmerkelijk. In Duitsland kwamen dit jaar (tot november) al naar schatting 1,2 miljoen mensen aan, en Duitse gemeenten krijgen hen maar ternauwernood gehuisvest. Ruim 1 miljoen vluchtelingen kwamen sinds eind februari uit Oekraïne naar Duitsland. Bovendien, zegt minister Hubertus Heil (Arbeid, SPD), doet een klein deel van de mensen die in Duitsland asiel aanvragen uiteindelijk een beroep op sociale voorzieningen. Heil, en de betrokken ministers Robert Habeck (Economie, Groenen), Nancy Faeser (Binnenlandse Zaken, SPD) en Bettina Stark-Watzinger (Onderwijs, FDP) willen gericht geschoolde mensen aantrekken.

Minder rompslomp

Naar Canadees voorbeeld wil Duitsland in het buitenland arbeidsmigranten werven, juist voor de sectoren waar nu krapte is. Met een diploma in ict moeten belangstellenden zonder veel rompslomp naar Duitsland kunnen verhuizen. Ook voor diegenen zonder diploma, maar mét Duitse taalkennis moet het makkelijker worden om in Duitsland een bestaan op te bouwen. Voor Duitse vacatures moet in het buitenland actief worden geworven.

Voor het voornemen van de regering-Scholz bestaat veel draagvlak. Ook oppositiepartij CDU/CSU lijkt bereid het wetsvoorstel, dat in januari door de Bondsdag moet worden aangenomen, te steunen. Tabloid Bild, doorgaans niet terughoudend in stemmingmakerij tegen migranten, schrijft voor zijn doen nog relatief mild over de „buitenlanders” die de coalitie naar Duitsland wil „halen”. Het personeelstekort is dan ook een probleem dat iedereen in meer of mindere mate raakt, door bijvoorbeeld plaatsgebrek in de kinderopvang of treinen die uitvallen vanwege een gebrek aan machinisten.

Gerald Knaus, migratiedeskundige en een van de architecten van de zogenoemde Turkijedeal uit 2015, ziet het voornemen van de regering-Scholz als een kans. „Duitsland zou een verdrag moeten sluiten om tegelijkertijd illegale migratie te reduceren. Je zou bijvoorbeeld transitlanden als Tunesië of Marokko en landen van herkomst georganiseerde migratie moeten aanbieden. Dat zou het makkelijker maken om met een opleiding of met taalkennis naar Duitsland te komen. In ruil daarvoor zou dat land dan uitgeprocedeerde asielzoekers makkelijker terug moeten nemen.”

Net als andere Europese landen worstelt Duitsland met zijn uitzetbeleid. Slechts een fractie van de uitgeprocedeerde asielzoekers wordt uiteindelijk teruggebracht naar het land van herkomst. De Berlijnse coalitie van sociaal-democraten, groenen en liberalen lanceerde in haar coalitieakkoord een „uitzetoffensief”. Overigens wil de coalitie het uitzetten van mensen niet langer „abschieben” noemen, maar „rückführen”. Die laatste term heeft een iets humanere klank dan „abschieben”, letterlijk „afschuiven”.

Rechtse partijen en kiezers

Kort nadat de regering-Scholz haar plannen presenteerde, die in januari door de Bondsdag moeten worden geloodst, maakte ook Frankrijk bekend meer arbeidsmigranten aan te willen trekken. De Franse regering wil „een paar duizend tot enkele tienduizenden” tijdelijke verblijfsvergunningen verlenen aan migranten die onder meer in de horeca en bouw kunnen werken.

Het plan is gericht op mensen die in Frankrijk niet automatisch, maar in de praktijk wel vaak, een vluchtelingenstatus krijgen, zei minister van Werkgelegenheid Olivier Dussopt bij de bekendmaking begin november op radiozender FranceInfo. Als voorbeeld noemde hij migranten uit landen als Syrië en Afghanistan.

Ook migranten die al in Frankrijk zijn en zwart werken in sectoren met personeelstekorten kunnen zich melden voor een dergelijke verblijfsvergunning. In totaal werken in Frankrijk naar schatting 400.000 tot 1 miljoen migranten zonder papieren. Anders dan in Duitsland zullen de verblijfsvergunningen in principe voor één jaar zijn, en is familiehereniging niet mogelijk. In dat ene jaar kunnen deze arbeidsmigranten zich wel aanmelden voor een meerjarige verblijfsvergunning, waarna ze ook een taaltest moeten afleggen.

Europees migratiebeleid

Hoewel het Franse plan beduidend minder verstrekkend is dan het Duitse, tonen de betrokken ministers zich voorzichtig. Om rechtse partijen en kiezers niet tegen de borst te stoten, benadrukken Dussopt en minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin in ieder interview dat het plan niet betekent dat niet-gedocumenteerde migranten op grote schaal aan permanente verblijfspapieren worden geholpen. De aanpak zou passen bij Darmanins visie dat de staat „aardig moet zijn tegen de aardige [migranten], en gemeen tegen de gemene”.

Lees ook: Grote personeelstekorten of niet, het kabinet ziet meer arbeidsmigratie niet zitten

De vergevorderde plannen van Duitsland – dat eerst nog maar 400.000 gekwalificeerde mensen per jaar moet zien te vinden – en het voorzichtige plan van Frankrijk betekenen mogelijk een nieuwe richting voor het Europese moeizame migratiebeleid.

Knaus: „Het gesprek over migratie in Europa verloopt al jaren in uitzichtloze cirkels. Er bestaat onder de lidstaten nu eenmaal geen consensus en er lijkt geen interesse te zijn gezamenlijke oplossingen te vinden, vandaag net zomin als vijf jaar geleden.” De situatie is in die zin slechter dan vijf jaar geleden, aldus Knaus, omdat migranten aan de buitengrens worden geweigerd, en aan de Europese kusten terug de zee op worden gestuurd. Zulke pushbacks zijn in strijd met het internationale recht. Frontex, het Europese grensagentschap, is volgens Knaus in een absolute identiteitscrisis beland, omdat de organisatie toekijkt terwijl mensenrechten worden geschonden.

Het Duitse plan zou een pilotproject voor Europa kunnen zijn, denkt Knaus, als het met enig succes wordt uitgerold. „Het is belangrijk dat een groep van lidstaten bewijst dat legale, gereguleerde migratie mogelijk is. Het is mogelijk – maar als we wachten op een geslaagd wetsvoorstel in Brussel, dan is dat wachten op Godot.”