Door een uitspraak van de hoogste Duitse rechter zit de regering-Scholz met een begrotingstekort van 60 miljard euro. Woensdag oordeelde het constitutioneel hof in Karlsruhe dat een truc in de begroting, die de coalitie van SPD, Groenen en FDP had bedacht, onwettig is. Door het oordeel en het gat van 60 miljard als gevolg daarvan, heeft niet alleen minister van Financiën Christian Lindner (FDP) een probleem, maar komt de hele coalitie onder druk te staan.
Een besluit van de regering-Merkel, in het voorjaar van 2021 ligt ten grondslag aan het huidige probleem. Midden in de coronapandemie werd besloten 60 miljard euro extra vrij te maken voor het bestrijden van de crisis. In de Duitse begrotingspolitiek is dat geen lichtvaardig besluit, aangezien de regering zich moet houden aan de Schuldenbremse, de wettelijk vastgelegde limiet op het begrotingstekort. In de loop van 2021 echter verloor Covid zijn grip op de wereld, en bleken die 60 miljard euro niet nodig voor de crisisbestrijding. Onder de nieuw gekozen kanselier Olaf Scholz (SPD) besloot de coalitie dat de 60 miljard euro konden worden overgeheveld naar een nieuw ‘Klimaat- en Transitiefonds’ (KTF). Daarmee werden ook Scholz’ twee coalitiepartners tevredengesteld, want voor de FDP onder leiding van Christian Lindner is de Schuldenbremse een heilig huisje, terwijl de Groenen willen investeren in de energietransitie. Met het idee voor het fonds bleef Lindners begroting schijnbaar in balans, en konden de Groenen tegelijkertijd investeringen doen uit de coronapot.
Maar dat geschuif met geld voor de ene crisis naar een fonds voor de andere crisis mag niet, aldus het Hof in Karlsruhe. Het is weliswaar wettelijk vastgelegd dat er in gevallen van nood van de Schuldenbremse mag worden afgeweken en extra geld mag worden geïnvesteerd. Maar kredieten die in het ene jaar worden opgenomen, mogen niet zomaar worden doorgeschoven, want dat zou de begroting in Berlijn nog minder transparant maken dan die toch al is.
Klimaatcrisis
Bovendien is de uitzonderingsregel op de Schuldenbremse bedacht voor acute en onvoorzienbare crises, en dat is de klimaatcrisis maar ten dele. Dat laatste argument is overigens geen teken dat de rechters van het Hof de klimaatcrisis niet serieus nemen: in 2021 oordeelde het Hof dat Duitsland verplicht is snel duidelijke maatregelen te nemen om de crisis te temperen, om een zekere vrijheid voor jongere generaties te waarborgen.
Met welke lasten zullen de komende generaties wél opgescheept zitten?
In dit geval heeft het oordeel uit Karlsruhe een verbluffende macht. „Het oordeel heeft tot gevolg”, aldus het oordeel zelf, „dat de omvang van het KTF met 60 miljard euro wordt gereduceerd”. Het fonds beschikte in totaal over ongeveer 100 miljard. Oppositiepartij CDU/CSU had geklaagd over de truc van de regering. Helge Braun, CDU’er en voormalig rechterhand van Angela Merkel, zei tevreden te zijn met het oordeel, waardoor toekomstige generaties niet opgezadeld zullen zitten met de schulden van de huidige.
De vraag is nu met welke lasten de komende generaties wél opgescheept zullen zitten. In het licht van de klimaatcrisis zijn er steeds meer economen en politici die de Duitse obsessie met een sluitende begroting niet meer van deze tijd vinden. De directeur van het Duitse Instituut voor Economische Wetenschap (DIW) Marcel Fratzscher zei op het politieke kanaal Phoenix dat Duitsland dringend moet investeren. „We hebben een investeringsoffensief nodig om Duitsland klaar te maken voor de toekomst en industrieland kan blijven. Om schulden kun je nu niet heen.”
Behalve in verduurzaming moet ook in defensie en digitalisering worden geïnvesteerd, volgens Fratzscher.
De voorzitter van de SPD Lars Klingbeil ziet dat ook zo, en pleitte woensdag al voor hogere belastingen om het gat te dichten. Ook volgens de Groenen zijn forse investeringen onontbeerlijk. Minister van Economie Robert Habeck (Groenen) noemde het KTF zelfs, nog voor de uitspraak van woensdag, een steunpilaar in de poging de Duitse economie te stabiliseren. De twee belangrijkste politieke geloofsartikelen van minister van Financiën Christian Lindner (FDP) daarentegen lijken het vasthouden aan de Schuldenbremse en een veto tegen belastingverhogingen te zijn.
Lees ook ‘Eigenlijk zouden nu ook aan Duitsland sancties moeten worden opgelegd’
Zo vormde het KTF ook een soort plamuur binnen de coalitie van drie partijen, die nu een andere gemeenschappelijke weg moeten zien te vinden. Voor Scholz en co geen makkelijke opgave, na maanden waarin in Berlijn toch al weinig eensgezindheid te bekennen was.
