De viervoudige Axel – een zoektocht naar perfectie

In het Capital Indoor Stadium wordt het muisstil. Het gegil van toeschouwers, die daarnet een heilige het ijs zagen betreden, is verstomd. Fotografen laten het uit hun hoofd om af te drukken. Niemand wil het op z’n geweten hebben Yuzuru Hanyu (27) uit zijn concentratie te halen, momenten voor hij gaat doen wat miljoenen van hem verwachten, maar niemand ooit deed.

In een blouse met pofmouwen in de kleuren van een lotusbloem neemt hij plaats in het midden van de olympische ijsbaan, recht voor de juryleden. Zijn zwarte broekspijpen lopen naadloos over in zijn schaatsen, alsof hij ermee vergroeid is. Als de muziek van zijn keuze begint te spelen, oosterse klanken uit de Japanse film Ten to Chi to, richt hij zijn gezicht op. Dit is waarvoor hij naar Beijing gekomen is.

Het volledige programma van de Olympische Winterspelen

Hij begint met zwierige armbewegingen, zijn vingers in nylonhandschoenen gestoken. Op zijn borst glinstert gouden stof. Dan begint hij snelheid te maken, eerst vooruit, een stuk naar achteren. Zo doen kunstrijders dat: achterwaarts pootje-over, de armen wijd gespreid. Als hij de gewenste snelheid heeft bereikt, maakt hij zich klaar voor een krachtsexplosie. Zijn shirt begint te fladderen.

Hij draait zich naar voren, gaat lichtjes door de knieën, zet een draaiende beweging in door zijn rechterbeen van achter naar voren te zwiepen en zet dan af met alle kracht die hij in zijn linkerbeen heeft. Hanyu vliegt, zoals alleen hij dat kan. Hoger en verder dan zijn concurrenten. Als hij om zijn lengteas begint te draaien, houden miljoenen mensen over de hele wereld hun adem in. Ze weten allemaal wat er op deze donderdag op het spel staat. Een, twee, drie, vier keer draait hij. Gaat hij het onmogelijke doen? Wordt hij de eerste mens die de viervoudige axel, de heilige graal van het kunstschaatsen, in een wedstrijd goed weet te landen?

Massahysterie op afstand

Yuzuru Hanyu was afgelopen zondag pas in Beijing aan gekomen, na een periode van absolute radiostilte. Hij houdt er de gewoonte op na om op het allerlaatste moment naar een wedstrijd te reizen; zo zorgt hij dat de massahysterie, die uitbreekt waar hij zich ook maar begeeft, op afstand blijft. Aan sociale media doet hij niet. Hanyu is op zichzelf. En dat draagt bij aan zijn mythevorming.

Hij werd olympisch kampioen in 2014 en 2018 en een derde titel op rij was in geen 100 jaar gebeurd. Maar zijn lichaam begon de laatste tijd tegen te sputteren. Vooral zijn rechterenkel gaf problemen. Bij de landing na een sprong moet dat gewricht tot zeven keer het lichaamsgewicht verwerken. En dat soms honderden keren op een dag. Zijn fans begonnen zich zorgen te maken dat hun held de Olympische Spelen misschien niet zou halen, zijn titel niet zou kunnen verdedigen.

Hanyu moest door zijn enkel dit seizoen meerdere wedstrijden laten schieten. Met 27 jaar is hij in zijn sport ook de jongste niet meer. Hij koos zorgvuldig zijn momenten uit en zette zijn zinnen op de Winterspelen van Beijing. Goud was er niet zijn voornaamste doel. Nog liever wilde hij geschiedenis schrijven met de viervoudige axel. Het werd een obsessie. Soms oefende hij twee uur achter elkaar niets anders.

De axel wordt gezien als de moeilijkste van zes sprongen in het kunstschaatsen, in 1882 vernoemd naar de Noor Axel Paulsen. Je hebt nog de Flip, de Toeloop, de Lutz, de Salchow en de Rittberger, maar de axel is de enige sprong waarbij de schaatser voorwaarts moet afzetten, op de buitenkant van het ijzer, en dan minimaal anderhalf keer om de lengteas moet draaien om weer achterwaarts te kunnen landen. De axel ontwikkelde zich daarom langzamer dan de andere sprongen. Pas in 1920 werd de eerste dubbele axel gemaakt.

Terwijl de Amerikaan Dick Button al bij de Spelen van 1952 in Oslo een drievoudige Rittberger maakte, zou het nog tot 1980 duren voordat iemand een drievoudige axel succesvol in een wedstrijd uitvoerde. In 1991 lukte de eerste vrouw dat ook. Tegenwoordig is de drievoudige axel gemeengoed. Ook bij de vrouwen. De mannen doen alle sprongen inmiddels viervoudig. Op de axel na.

Draaimolen in de speeltuin

Yuzuru Hanyu deed er tien jaar over om de drievoudige axel stabiel te krijgen. Op wedstrijdbeelden uit 2008 zie je hem regelmatig vallen, of landen met een hand op het ijs. Het moeilijke aan de sprong is dat er niet met de punt van de schaats tegen het ijs kan worden afgezet, zoals bij de Lutz of de Loop. Alle kracht moet uit het strekken van het linkerbeen komen, en de zwiep van het rechter. Daarmee wordt hoogte gewonnen. Hoe hoger en verder de sprong, hoe meer tijd de schaatser heeft om te kunnen draaien. Als er voldoende energie in de rotatie is gestoken tenminste. Het is altijd zoeken naar de ideale verdeling tussen die twee.

Een kunstrijder begint met draaien door het bochtje dat hij maakt vlak voor de afzet. Eenmaal los van de grond is het zaak om het draaiende oppervlak zo smal mogelijk te maken. Denk aan de draaimolen in de speeltuin. Wie afzet en de armen gebogen houdt, draait harder dan hangend aan gestrekte armen. De kunstrijder moet zich als een potlood door de lucht bewegen, de benen bij elkaar geknepen, de armen tegen de borst geklemd. Roterend in het luchtledige kost dat enorm veel kracht. Vandaar de grimassen bij een meervoudige sprong.

Hanyu wordt geroemd, aanbeden zelfs door sommigen, vanwege zijn combinatie van kracht, lichtvoetigheid en artistieke elegantie. Wie hem voor het eerst ziet schaatsen, kan verliefd worden op zijn bewegingen. Een drievoudige axel kost hem inmiddels zo weinig moeite dat hij die in een kür ineens kan doen, tussen een passenserie door, zonder aanloop. Hij kan ’m ook op land, op schoenen, uit stand.

De Ice Prince zou als kind al van de viervoudige axel hebben gedroomd. Hij denkt aanvankelijk dat het goed mogelijk is omdat hij ruimte en tijd voelt in zijn drievoudige axel. Maar als hij er specifiek op begint te trainen, soms in een soort harnas dat zijn Canadese coach aan een hengel vasthoudt, komt hij erachter dat het om een andere techniek gaat. Hoogte alleen is niet genoeg. Hij moet ook sneller leren draaien. In aanloop naar de Spelen belooft hij zijn fans dat het in Beijing gaat gebeuren. In een video vraagt hij om mentale steun. De druk zal enorm zijn.

Een zeldzame fout

Dinsdag, bij de korte kür, maakt Hanyu een zeldzame fout bij zijn eerste sprong, de viervoudige Salchow. Een put in het ijs zou zijn afzet hebben verpest. Hij plaatst zich als achtste voor de lange kür en kan een medaille vergeten. Zelfs als hij de viervoudige axel voor het eerst in de historie zou landen, zou hij daar te weinig punten voor krijgen – schaatsfederatie ISU besloot een paar jaar geleden om de waarde van sprongen te verlagen omdat ze de overhand kregen boven de choreografie van een kür. Daarmee werd de sport spectaculairder om naar te kijken. Maar minder artistiek.

Hanyu kon beter op safe spelen, en voor een goede, drievoudige axel-combinatie gaan, dan zo veel risico te nemen voor een sprong die hij nog nooit, ook niet in training, op eigen kracht had geland. Maar op het programmaformulier dat donderdag in het Capital Indoor Stadium werd uitgedeeld stond het toch echt achter zijn naam, als eerste sprong; ‘4A, Quad Axel’. „Ik moet mezelf blijven uitdagen”, zei hij op de Japanse tv. „Ik heb dit nodig.”

In de warming-up vlak voor de wedstrijd deed hij twee pogingen op de 4A. Hij viel, maar krabbelde op en knikte, om zichzelf moed in te spreken. Hij visualiseerde de beweging die nodig is door zijn armen gebogen tegen zijn borst te slaan.

Dat blijft hij doen, tot vlak voor het moment dat de muziek van zijn keuze wordt ingestart. Dan maakt hij snelheid, achterwaarts, en draait hij naar voren. Hij zwiept en zet af. Vliegt zoals alleen hij dat kan. Een, twee, drie, vier keer, en dan is daar plots het ijs al. Hij valt, maar kwam nog nooit zo ver; de jury schrijft ‘underrotated’ op. Hij komt een kwartdraai tekort. In zijn zoektocht naar perfectie faalt hij. De beloning is een vierde plaats, op ruime afstand van de Amerikaan Nathan Chen, de nieuwe olympische kampioen.

„Ik had makkelijkere sprongen kunnen maken”, zegt Hanyu later. „Maar nu verleg ik grenzen. En dat maakt me compleet.” Hij staat honderden journalisten te woord. Achter zijn rug houdt hij een gesmolten zak ijs.