De val van Nagorno-Karabach is een opsteker voor Ilham Aliyev

Het is hem gelukt: de autonome Armeense enclave Nagorno-Karabach is na een bliksemoffensief volledig onder controle van Azerbeidzjan. Precies waarop president Ilham Aliyev al jaren mikte en waarop hij in toespraak na toespraak zinspeelde. De Armeense ‘honden’, zoals hij ze wel noemde, zijn grotendeels gevlucht uit de enclave. Wie blijft, is overgeleverd aan de willekeur van de Azerbeidzjanen.

Lees ook: Is de oorlog om Nagorno-Karabach nu voorbij? En vier andere vragen over het opheffen van de enclave

De overwinning van de Azerbeidzjanen in het slepende conflict met Armenië betekent een stevige opsteker voor de president en zijn familie, die Azerbeidzjan inmiddels al ruim vijf decennia met harde hand besturen. „Dit is echt een historisch moment”, zegt Bob Deen van denktank Clingendael die het conflict al jaren volgt, „dit is de wraak voor de oorlog met Armenië over Nagorno-Karabach die zijn vader dertig jaar geleden had verloren. Hier kan Aliyev in eigen land grote populariteit aan ontlenen. Veel mensen daar vinden dit echt belangrijk.”

De autonome Armeense enclave was Aliyev en andere nationalisten altijd een doorn in het oog en de president haalde dan ook alles uit de kast om daar een einde aan te maken. Mede dankzij sterk gestegen gas- en olie-inkomsten kon Azerbeidzjan kostbare geavanceerde wapens, onder meer Turkse drones, aanschaffen. De laatste jaren groeide de defensiebegroting met zo’n 40 procent per jaar. Armenië bleef daarbij ver achter. „Dat is, denk ik, ook de reden waarom de Armeniërs in Nagorno-Karabach zo snel capituleerden”, zegt Farzin Nadimi, die de regio volgt voor het Washington Institute for Near Eastern Policy, een denktank. „Ze zagen dat ze geen kans meer hadden.”

Zelfverrijking

De kwestie Karabach vormde voor Aliyev een goede manier om de aandacht in eigen land af te leiden van andere zaken, zoals ongenoegen over de harde onderdrukking van elke vorm van oppositie. Nog in juli van dit jaar werd oppositieleider Gubad Ibadoghlu gearresteerd op verdenking van valsemunterij. Het kan hem op een celstraf van twaalf jaar komen te staan. Politieke activisten belanden vaak in de gevangenis, waar volgens mensenrechtenorganisaties dikwijls ook wordt gemarteld. Ook de media staan onder streng staatstoezicht.

Onvrede is er bij veel Azerbeidzjanen bovendien over de wijd verbreide corruptie en de zelfverrijking van de familie Aliyev. Die heeft een ijzeren greep op de economie van het land verworven. Veel bedrijven zijn in haar handen beland. Uit onderzoek van The Guardian en andere media bleek in 2018 dat de Aliyevs kostbaar onroerend goed bezitten in Dubai, Londen, Parijs en Moskou. Russische onderzoekers meldden enige jaren geleden dat Aliyevs zoon Heydar in twee jaar tijd in casino’s voor 9,5 miljoen dollar had vergokt.

Grote vraag na de val van Nagorno-Karabach is nu of Aliyev het bij dit succes zal laten. Een volgend nationalistisch project zou kunnen zijn om met militaire middelen controle over een corridor dwars door Armenië te forceren. Daarmee zouden Azerbeidzjanen zonder tussenkomst van Armenië hun westelijke exclave Nachitsjevan kunnen bereiken. Tot woede van de Armeniërs heeft Aliyev het tijdens zijn vurige redes ook wel eens gehad over uitbreiding van Azerbeidzjan in westelijke richting, op Armeens grondgebied dus.

Ongeduld

Toch achten deskundigen de kans klein dat Aliyev dit zal wagen, omdat Azerbeidzjan dan niet alleen in conflict zou kunnen komen met Armenië maar ook met het veel machtiger Rusland en Iran. Die laatste twee wensen niet dat de belangrijke verbindingsas die Armenië voor hen vormt en waarlangs mogelijk ook wapentransporten lopen opeens zou worden gehinderd door Azerbeidzjan. „Dat wil Azerbeidzjan niet riskeren”, zegt Nadimi.

Lees ook Waarom het conflict om Nagorno-Karabach zo veel landen raakt

Ruslands prestige in de regio heeft de laatste weken een deuk opgelopen. Het had zich gecommitteerd aan de bescherming van de enclave Nagorno-Karabach met een troepenmacht van tweeduizend man, maar deed tot woede van Armenië uiteindelijk niets om Azerbeidzjans opmars te stuiten. De oorlog in Oekraïne lijkt zoveel aandacht van de Russen op te slokken dat ze voorlopig wat minder tijd voor de Kaukasus over hebben.

Nog afgezien van Rusland en Iran is er nog een mogendheid die niet zit te wachten op nieuwe instabiliteit in de regio: de Verenigde Staten, die in Azerbeidzjan vooral een nuttige buffer zien tegen Iran. Aliyev zou de VS al hebben gerustgesteld dat ze geen aanspraken op Armeens grondgebied van plan zijn. Deen: „Ik vermoed dat Aliyev voorlopig even tevreden is met wat hij heeft bereikt voor hij een volgende stap doet.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 30 september 2023.