‘Elke dag een nieuw incident
Het is makkelijk gezegd
Wat abnormaal is, is voor mij normaal -geworden
Paranoia, mijn brein kan het niet aan’
In het nummer ‘Olay’ (Incident) verwoordt de Turkse rapper Ezhel indringend het gemoed van zijn generatie. Over een langzame, onheilspellende trap-beat rapt hij over de frustratie en de onmacht die veel Turkse jongeren voelen terwijl ze hun land zien afglijden in repressie, geweld en autoritair populisme. Dit wordt treffend verbeeld in de bijbehorende videoclip: een reeks journaalbeelden die kijkers herinnert aan al het ingrijpende nieuws in Turkije de afgelopen jaren, zoals straatprotesten, terreuraanslagen, vluchtelingenstromen, en de mislukte coup. Het is een visuele stomp in je maag. Toch is de track meer dan een aanklacht tegen de koers van Turkije. Het is bovenal een reflectie op de emotionele tol die dat heeft geëist.
‘Olay’ werd in 2019 een grote hit, mede dankzij die spraakmakende videoclip, die felle reacties uitlokte in de pro-regeringsmedia. Het bevestigde Ezhels status als de belangrijkste rapper van zijn generatie, wiens succes een belangrijk aandeel heeft gehad in de commerciële doorbraak van Turkse rap de afgelopen jaren in Turkije. Het genre werd in de jaren negentig geboren in Berlijn. De pioniers van de Turks-Duitse rapgroep Cartel waren zo populair dat ze hele stadions in Istanbul uitverkochten. Maar in de decennia daarna bleef Turkse rap een relatief kleine subcultuur, die niet serieus werd genomen door de Turkse muziekindustrie.
Liefde op het eerste gezicht
Ezhel bracht daar verandering in. Sinds 2018 is hij elk jaar de meest beluisterde Turkse artiest op streamingsdienst Spotify. Maar zijn succes had wel een prijs. Hij kwam in het vizier van conservatieve moraalridders binnen de overheid, die Turkse rap zien als een verderfelijke invloed op de jeugd. Nadat hij in 2018 werd aangeklaagd omdat hij in sommige van zijn liedjes het gebruik van drugs zou aanmoedigen, en een maand doorbracht in een zwaarbeveiligde gevangenis in Istanbul, verkaste hij naar Berlijn. Sindsdien heeft hij niet meer in Turkije opgetreden. Wel geeft hij geregeld concerten in verschillende Europese landen, waar hij veel toegewijde fans heeft in de Turkse diaspora. Vrijdag staat hij in Ahoy in Rotterdam.
De basis voor Ezhels succes ligt in Ankara, waar hij in 1991 werd geboren als Ömer Sercan Ipekçioglu. Hij werd opgevoed door zijn moeder, een professionele volksdanseres, die thuis vaak muziek luisterde en danste. Ze stond er alleen voor nadat haar man het gezin had verlaten. Op de middelbare school kwam Ezhel voor het eerst in aanraking met rap. Het was liefde op het eerste gezicht. „Of het nou gaat om de worstelingen van het leven, of de klassenstrijd, rap zorgde ervoor dat ik mijn problemen het hoofd kon bieden via mijn kunst”, zei hij tegen The New York Times, die hem in 2019 uitriep tot een van de vijftien belangrijkste Europese artiesten van dat moment.
Op zijn vijftiende stopte Ezhel met school om zich te richten op muziek. Reggae was destijds een belangrijke inspiratiebron; hij liep rond met dreadlocks. Zijn jeugd in een middenklassegezin in financiële moeilijkheden kreeg politieke betekenis toen hij Bob Marley ontdekte. Hij begon zich te verdiepen in de rasta-filosofie, en zong in diverse reggaebands. Tijdens de Gezi-protesten van 2013 stond hij vooraan bij de gevechten met de politie. Maar zoals veel jongeren raakte hij teleurgesteld in de vastgeroeste linkse politiek in Turkije. „Ik raakte vervreemd van de gepolitiseerde aanpak”, zegt hij in het boek Ezhel: Kazidım Tirnaklarla van journalist Baris Akpolat. Toch heeft zijn engagement altijd doorgeklonken in zijn muziek, al ligt de boodschap er niet altijd dik bovenop.
50 dollar
Toen Ezhel begon, zat Turkse rap nog in het verdomhoekje. Het werd niet gedraaid op de Turkse radio of op tv, en platenmaatschappijen zagen er geen brood in. Daarom bracht Ezhel zijn debuutalbum Müptezhel (2017) in eigen beheer uit. De plaat vormt een blauwdruk van zijn succesgeluid: de trage, abstracte beats van producers Bugy en DJ Artz, de invloeden uit trap en reggae, en het veelvuldige gebruik van Auto-Tune om zijn stem te vervormen. De release moest twee weken worden uitgesteld omdat hij de 50 dollar niet kon opbrengen die nodig was om het album op Spotify te zetten. Zijn verbazing was dan ook groot toen het album een week later de hitlijsten aanvoerde. Müptezhel betekende Ezhels grote doorbraak en groeide uit tot een van de meest beluisterde Turkse hiphopalbums.
Zijn verhuizing naar Berlijn luidde een nieuwe fase van Ezhels carrière in, waarin hij begon samen te werken met andere rappers uit de Turkse diaspora. In 2019 verscheen het album Lights Out, een samenwerking met de Turks-Duitse rapper Ufo361 (Ufuk Bayraktar) uit Berlijn. De track ‘Wir sind kral’ groeide uit tot een grote hit, die inmiddels 87 miljoen keer is geluisterd op YouTube. Dankzij de combinatie van Turkse en Duitse teksten, en de vooruitstrevende beats van producers Bugy en DJ Artz, wist het album de populariteit van Ezhel in Duitsland flink te vergroten. „Ik hou van Berlijn”, zei hij in zijn eerste interview in het Duits met de zender ZDF. „Ik voel me er vrij om te zijn wie ik wil zijn. Er wonen Turken uit alle hoeken van Turkije. Dus ik heb mijn land hier opnieuw leren kennen.”
Zijn ster in Europa rees verder met de tropische single ‘AYA’ (Naar de maan), een samenwerking met de Turks-Nederlandse rapper Murda (Önder Dogan). Dit werd een nog veel grotere hit, die 240 miljoen keer is beluisterd op YouTube. Het was het begin van een vruchtbare samenwerking met Murda, die een jaar later resulteerde in het album Made in Turkey. Het was een keerpunt in de carrière van Murda, die tot dan toe vooral in het Nederlands rapte. Met Made in Turkey brak hij door in Turkije. Hij werd zelfs jurylid in het tv-programma O Ses Türkiye, een soort Turkse The Voice. Maar net als Ezhel werd hij in 2021 in Turkije aangeklaagd voor het aanmoedigen van drugsgebruik in zijn muziek. Na een veroordeling bij verstek tot ruim vier jaar cel, die een streep leek te trekken door zijn carrière in Turkije, werd hij vorig jaar in hoger beroep vrijgesproken.
Hiphopland
Ondanks alle controverses en juridische problemen is Turkse rap inmiddels volledig omarmd door de gevestigde Turkse muziekindustrie. De hits van Ezhel en andere populaire rappers klinken ieder weekend uit de subwoofers van duizenden auto’s waarmee jongeren door Istanbul en andere steden cruisen. „Turkije is zo’n hiphopland”, zegt Ezhel in een interview met het Duitse hiphopplatform 16bars. „Iedereen houdt van rap, ook al geeft niet iedereen dat toe. De media dreven vroeger de spot met ons, ze vonden rap maar kinderachtig. Maar het spel is totaal veranderd. Nu vragen popartiesten ons om liedjes voor hen te schrijven. Voorheen konden ze sommige dingen niet zingen. Hun teksten leken uit een fabriek te komen. Nu willen ze uitdrukken vanuit het rauwe en eerlijke perspectief van een rapper.”
