De sterke mannen achter Vladimir Poetin

Op de bijeenkomst van de Russische Veiligheidsraad, vorige week maandag, viel niet alleen het gestuntel op van Sergej Narysjkin, het hoofd van Ruslands buitenlandse inlichtingendienst, maar ook de tevreden kalmte van twee andere mannen. De een was de zelden in het openbaar verschijnende Alexander Bortnikov, het hoofd van de geheime dienst FSB, de ander diens voorganger in die functie, Nikolaj Patroesjev, tegenwoordig de machtige secretaris van de Veiligheidsraad. Beiden zijn Poetins bondgenoten van het eerste uur en gelden als de voornaamste mede-architecten van zijn repressieve beleid.

Door hun optreden werd weer eens benadrukt dat Poetin niet in zijn eentje de koers van Rusland bepaalt, maar dat hij in hoge mate afhankelijk is van een kleine groep vrienden, ook wel de siloviki (sterke mannen) genoemd. Van die vrienden zijn Bortnikov en Patroesjev de belangrijksten. Zij gelden als Poetins intimi en zijn de enigen die dagelijks contact met hem hebben en wezenlijke invloed op zijn beleid uitoefenen, voor zover ze dat beleid niet zelf helpen bepalen.

Brein van Poetins regime

Alexander Bortnikov

Bortnikov diende sinds 1973 bij de KGB in Leningrad en klom al snel op in die dienst, waar hij de even oude Vladimir Poetin leerde kennen. In 2004 haalde deze hem naar Moskou. Daar gaf hij eerst leiding aan de economische afdeling van de FSB, die toezicht houdt op het reilen en zeilen van het bedrijfsleven. In die functie zou hij een vermogen hebben vergaard met het afpersen van winstgevende ondernemingen. In 2008 werd Bortnikov hoofd van de FSB. Sindsdien geldt hij als het brein van Poetins regime. Hij is ook degene die Poetin dagelijks van informatie voorziet over de toestand in binnen- en buitenland en over de machtsstrijd binnen de Kremlinelite.

Bortnikov is niet alleen verantwoordelijk voor de onderdrukking van de oppositie na de massale protesten van 2011-2012, maar heeft hoogstwaarschijnlijk ook opdracht gegeven voor de moord op oppositiepoliticus Boris Nemtsov in 2015, toen deze met onthullingen dreigde te komen over de bemoeienis van de Russische veiligheidsdiensten in Oekraïne. Ook de vergiftiging van oppositieleider Aleksej Navalny met het zenuwgas novitsjok is volgens onderzoeksforum Bellingcat op het conto van zijn dienst te schrijven.

Tijdens de Maidanrevolutie van 2014 in Oekraïne stuurde hij zijn agenten naar Kiev om de pro-Russische president Janoekovitsj bij te staan. Tijdens hun inzet zouden ze volgens de Oekraïense veiligheidsdienst SBU tientallen betogers hebben doodgeschoten. Bortnikov veroorzaakte in 2017 een kleine rel toen hij in een interview de Stalinterreur vergoelijkte. Ook heeft hij volgens de VS de ‘dodenlijst’ laten opstellen van Oe-kraïense politici die moeten worden uitgeschakeld als Rusland Oekraïne eenmaal op de knieën heeft.

Ideoloog en grootste havik

Nikolaj Patroesjev

Patroesjev is Bortnikovs voorganger als hoofd van de FSB. Hij staat bekend als de grootste havik uit Poetins omgeving. Ook hij is opgeleid bij de KGB, waar hij eveneens met Poetin bevriend raakte. Toen deze in 1999 premier werd, haalde hij zijn makker naar Moskou om hem de leiding over de FSB te geven. Volgens de Britse justitie heeft Patroesjev in 2006 de overgelopen FSB-agent Alexander Litvinenko in Londen met polonium-210 laten vergiftigen.

Als hoofd van de Veiligheidsraad is Patroesjev de belangrijkste architect van Poetins uit 2021 daterende veiligheidsstrategie. Hierin wordt het Westen aangemerkt als de vijand die met zijn decadente moraal Ruslands ‘culturele soevereiniteit’ en ‘traditionele waarden’ wil vernietigen. Dit met een revanchistische saus overgoten ideologische document vormt het belangrijkste uitgangspunt voor het voeren van de huidige oorlog.

Schakelt tegenstanders uit

Alexander Bastrykin

Bastrykin is , het hoofd van de Russische Onderzoekscommissie, een soort OM voor zware criminaliteit dat rechtstreeks onder de president valt. Ook Bastrykin kent Poetin uit de tijd van hun rechtenstudie in Leningrad. Sinds zijn benoeming in 2006 is hij belast met het uitschakelen van de politieke tegenstanders van het regime, wat hem uitstekend afgaat. Begin deze week probeerde hij het ‘militaire ingrijpen’ tegen Oekraïne te rechtvaardigen door het gerucht de wereld in te slingeren dat Oekraïense saboteurs Rusland probeerden binnen te dringen om aanslagen te plegen.

Oorlogshitser

Sergej Narysjkin

Het hoofd van de buitenlandse inlichtingendienst Sergej Narysjkin , die er tijdens de zitting van de Veiligheidsraad van Poetin genadeloos van langs kreeg omdat hij zich versprak, is ook een goede bekende uit Leningrad. Als diplomaat spioneerde hij onder meer in Brussel, maar na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie keerde hij naar zijn geboortestad terug om voor Poetin te werken. In 2004 haalde deze hem naar Moskou, waar hij als zijn oliemannetje onder meer werd ingezet als voorzitter van het parlement en als chef van de presidentiële staf. Als parlementsvoorzitter knevelde hij via wetgeving de oppositie. Van 2009 tot 2012 zat hij een commissie voor die de schandvlekken uit het Russische verleden moest wegpoetsen. Dat Stalin in Rusland een ‘positieve’ pers heeft gekregen, is mede aan hem te danken. Door als chef van de buitenlandse inlichtingendienst voortdurend te wijzen op het gevaar van de Oekraïense ‘neonazi’s’, is hij een van Poetins voornaamste oorlogshitsers.

Minister van Defensie

Sergej Sjojgoe

Dan is er nog de energieke minister van Defensie Sergej Sjojgoe. Hij maakte naam met doortastend optreden als minister van Noodsituaties onder de liberale president Jeltsin. Na 2000 bouwde hij een vriendschap op met Poetin, met wie hij regelmatig de Siberische natuur introk. In 2012 werd Sjojgoe minister van Defensie. In die hoedanigheid was hij verantwoordelijk voor de modernisering van het leger. In 2014 gaf hij leiding aan de annexatie van de Krim en de militaire steun van de separatisten in Oost-Oekraïne. In 2018 was hij verantwoordelijk voor de massale bombardementen van de Russische luchtmacht in Syrië, waarmee president Assad de opstand in zijn land kon bedwingen. Sjojgoe leidt de huidige invasie van Oekraïne. In hoeverre Sjojgoe een havik is of slechts uitvoerder van de bevelen van zijn baas, is onduidelijk.

Trouwe vrienden

Igor Setsjin en Joeri Kovaltsjoek

Op de achtergrond spelen nog enkele andere vrienden uit Poetins dagen als loco-burgemeester in Sint-Petersburg een rol. Allen zijn ze tijdens Poetins tweede termijn als president miljardair geworden. Samen hebben ze 50 procent van de Russische economie in handen. Van hen zijn Igor Setsjin (boven), baas van staatsenergiebedrijf Rosneft, en Joeri Kovaltsjoek (onder), directeur van de bank Rossija, het belangrijkst.

Rosneft-baas Setsjin is de man achter de confiscatie en opdeling, in 2005, van het olie- en gasimperium van de in ongenade gevallen tycoon Michail Chodor-kovski, die hierna dertien jaar de cel in moest. Volgens de Britse onderzoeksjournalist Catherine Belton is Setsjin, die een KGB-verleden in Afrika heeft, bij tijd en wijle een rivaal van Poetin. Als directeur van zakenbank Rossija is de fysicus Joeri Kovaltsjoek de spin in Poetins financiële rijk en een van zijn beste vrienden. Hij beheert de privévermogens van zijn vrienden. Dat van Poetin wordt geschat op zo’n 200 miljard dollar. Niet voor niets is de Rossija-bank sinds vorige week door westerse sancties lamgelegd.