Bestond de Syrische kleuter wel, of niet?

Heeft Maria echt bestaan? Of zijn dit 5-jarige Syrische meisje en haar dood verzonnen door wanhopige migranten, die gestrand waren op een eilandje in de Evros-rivier aan de Turks-Griekse grens?

De groep migranten, die de ‘Evros 38’ werd gedoopt, was vorig jaar zomer wekenlang in het nieuws. Ze hadden via WhatsApp contact met ngo’s en journalisten. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens kwam met een gerechtelijk bevel dat de Griekse autoriteiten opdroeg om de groep te redden. Maar de Griekse autoriteiten, die het grensgebied in de gaten houden met de modernste surveillancetechnologie en vlakbij het eilandje een wachttoren hebben, zeiden de groep niet te kunnen vinden. Ze hielden vol dat het eilandje Turks was, ook al is het volgens het kadaster Grieks.

Het Duitse weekblad Der Spiegel meldde begin augustus dat Maria om het leven was gekomen door een schorpioenensteek. De bronnen voor het verhaal waren andere migranten die vastzaten op het eilandje. Ze zeiden dat ze al weken werden opgejaagd door de Griekse en Turkse grenspolitie. In zijn berichtgeving presenteerde Der Spiegel het meisje als een symbool van het vluchtelingenleed aan de Europese buitengrenzen. „Ze stierf (…) omdat de Griekse autoriteiten haar alle hulp weigerden”, schreef het blad. Andere media, ook NRC, namen haar dood zonder voorbehoud over.

Lees ook: 38 migranten gered uit ‘niemandsland’ in rivier tussen Griekenland en Turkije

Twijfels

Het nieuws sloeg in als een bom in Griekenland, en irriteerde de Griekse regering, omdat die in een kwaad daglicht werd gesteld. Pas vier weken na de eerste berichten over de gestrande migranten, vonden de Griekse autoriteiten de groep en brachten die naar een opvangcentrum. Al snel rezen er twijfels over hun verhaal. Ze zeiden dat ze Maria hadden begraven, maar de autoriteiten beweerden geen graf te hebben gevonden. De Griekse minister van Migratie, Notis Mitarachi, stuurde op 19 september een brief naar de hoofdredacteur van Der Spiegel waarin hij zijn beklag deed over de berichtgeving. „De migranten waren niet op Griekse bodem, er was geen dood kind.”

Eind november kondigde Der Spiegel een onderzoek van de ombudsman aan naar de berichtgeving over Maria. De vier verhalen en de podcast die het blad aan de kwestie had gewijd, werden voorlopig van de website gehaald. De ombudsman hield alle foto’s, video’s, audiobestanden, satellietfoto’s, e-mails en andere communicatie tegen het licht, en concludeerde dat er fouten zijn gemaakt. „Gezien de bronsituatie had Der Spiegel de berichten over de verblijfplaats van de vluchtelingen en vooral de dood van het meisje veel zorgvuldiger moeten formuleren”, schreef hij eind december.

De kwestie schaadt de reputatie van Der Spiegel. Bovendien is het niet de eerste keer dat het linkse weekblad zijn berichtgeving moet intrekken. Sommige Duitse media vergelijken het besluit met de affaire rond de voormalige Spiegel-verslaggever Claas Relotius, die in 2018 toegaf dat hij veel van zijn verhalen had verzonnen en vervalst. De berichtgeving over de groep migranten was echter geen pure fictie.

Reconstructie

Toch zijn er zeker fouten gemaakt in de berichtgeving, ook door correspondent Giorgos Christides. In de Engelse tekst die hij naar de redactie stuurde, hield hij nog een slag om de arm en schreef hij: „De groep zegt dat Maria is gestorven.” Maar de redacteur van de buitenlandredactie die de tekst redigeerde en herschreef, was minder voorzichtig. In het uiteindelijke artikel, dat op 10 augustus in het Duits op de website verscheen, meldde Der Spiegel de dood van het meisje als feit. Christides protesteerde daar niet tegen. Zijn artikelen werden ook niet aan een grondige factcheck onderworpen, zoals Der Spiegel na het Relotius-schandaal had beloofd voortaan te doen.

Het weekblad heeft besloten geen herziene versie van de stukken te publiceren. „Dan zou er te veel gecorrigeerd moeten worden”, schrijft Der Spiegel. In plaats daarvan plaatste het een nieuwe reconstructie van de gebeurtenissen, na „diepgaand” onderzoek van een team verslaggevers. Die hebben geen bewijs kunnen vinden dat Maria daadwerkelijk heeft bestaan. „Zelfs als er geen definitief bewijs is, zijn er enkele aanwijzingen dat sommige vluchtelingen in hun wanhoop de dood zouden kunnen hebben verzonnen”, schrijft Der Spiegel. „Misschien dachten ze dat ze eindelijk gered zouden worden.”

Deze conclusie laat veel vragen open. Niet alleen over de berichtgeving en het onderzoek, ook over de politieke kant van de zaak. Gaat Der Spiegel bijvoorbeeld te veel mee in het verhaal van de Griekse regering? Want er is ook geen bewijs dat Maria níét heeft bestaan. Haar ouders blijven volhouden dat hun dochter is omgekomen op het eilandje in de Evros. Datzelfde geldt voor enkele andere leden van de ‘Evros 38’, die de verslaggevers van Der Spiegel hebben getraceerd. Waarom zouden zij blijven liegen over het bestaan van Maria, terwijl ze inmiddels in Duitsland en Nederland zijn?

Bovendien heeft de Griekse regering eveneens een motief om de waarheid te verdraaien, zoals ze tijdens de hele kwestie ook herhaaldelijk heeft gedaan. „Ook het verslag van de Griekse regering geeft niet correct weer wat er is gebeurd”, schrijft Der Spiegel.

Toch is dat niet wat blijft hangen na dit onderzoek, waarin de politieke context in Griekenland vrijwel volledig ontbreekt. Dat is een overwinning voor de Griekse regering, die een intimidatiecampagne voert tegen journalisten en hulpverleners die zich bezighouden met vluchtelingen. Der Spiegel is een van de weinige internationale media die de vluchtelingenproblematiek in Griekenland nog kritisch en grondig volgen.