De punkrevolutie begon op 45 toeren

1 minuut en 38 seconden duurt ‘Van Agt Casanova’, de eerste Nederlandstalige punksingle. Het ultrakorte intro knalt eruit. De zanger valt in op een verontwaardigde, licht bekakte toon.

Van Agt Casanova
moet aan de macht
Van Agt Supernova
de toekomst die lacht
(hahahahahahaha)

Van Agt wordt uw Führer
een pornoheld
Seks wordt obscurer
neuken kost geld

Paul Tornado, noemt de zanger zich. Zijn gestreepte das is slordig gestropt. Op zijn wollen gilet, bepaald geen punktenue, prijkt een speldje. Geen punkbutton maar het beeldmerk van Caran d’Ache-kleurpotloden.

Paul Hajenius, inmiddels 71, lijkt nog sprekend op zijn alter ego uit 1977. Hij praat ontspannen in zijn woning in de Enschedese wijk Roombeek, bekend van de vuurwerkramp uit mei 2000 die hij overleefde. „Ik zag de eerste vuurpijlen vliegen en wist wat er komen ging. Een voorgevoel. Ik vluchtte naar een parkeergarage. Na de eerste knal kwam er een groot brok beton vlakbij me neer. Mijn fiets was total loss; zelf had ik alleen een schram op mijn voorhoofd.”

Zijn huis werd weggevaagd, inclusief een onvervangbare collectie fotonegatieven. Aan de keukentafel van het pand dat op min of meer dezelfde plek herrees opent hij een koffer met geredde parafernalia van het kunstcollectief waar hij in de pre-punkperiode deel van uitmaakte. Met Johan Visser, Willem Wisselink en Kees Maas was hij onderdeel van De Enschedese School. Als studenten aan de AKI (Academie voor Kunst en Industrie) organiseerden ze projecten. Als het dichtersduo Tornado & Capetti (met Maas) overvielen ze ‘serieuze’ poëziefestivals met surrealistische performances. Voor het tijdschrift Buster Magazine interviewden ze David Bowie. Is het leuk om een popster te zijn? „Alleen op woensdagen en zaterdagen”, antwoordde Bowie.

Punk stond in 1977 in Nederland nog nauwelijks op de radar, vertelt Hajenius. Het Paul Tornado-project kwam vooral voort uit de onafhankelijke geest van de betrokkenen. „Visser en Wisselink hadden ontdekt dat je vrij gemakkelijk zelf een plaatje kon persen. Ze begonnen 1000 Idioten Records met het idee dat er altijd wel duizend idioten te vinden moesten zijn waaraan je zo’n plaatje kon slijten. Ik had Johnny Rotten zien optreden in een tv-programma en begreep dat punk een Engelse stroming was die zich bikkelhard afzette tegen de gevestigde orde. Willem Wisselink is een begenadigd muzikant die makkelijk even zo’n punksong in elkaar zette. Het leek een beetje op ‘God Save the Queen’ en het thema moest politiek zijn. Choqueren, wilde ik. Vandaar woorden als ‘Führer’ en ‘neuken’ in de tekst, want in de brave Nederlandse popmuziek van toen kwamen die niet voor.”

Van Agt een pornoheld? Ach, je moest toch iets doen om een beetje stennis te trappen

Paul Hajenius zanger/kunstenaar

Toenmalig minister van Justitie Dries van Agt gaf de voorzet voor Tornado’s tekst. „Van Agt had verordonneerd dat er nog maar 49 stoelen in een pornobioscoop mochten staan. Vijftig was te veel, want dan zou porno toegankelijk voor de massa worden. Die gedachte vond ik zo absurd dat ik er een lied over móést schijven. Door de onderwerpkeuze kon het niet anders dan in het Nederlands.”

Van Agt Casanova
het ethisch reveil
Van Agt Supernova
de redding nabij

Vrome mondje gaat van
kwek kwek kwek kwek
Zuinig mondje gaat van
kwek kwek kwek kwek
Roomse mondje gaat van
kwek kwek kwek kwek
Pruimenmondje gaat van
kwek kwek kwek kwek

Hoewel 1000 Idioten een ingenieus plan bedacht om ‘Van Agt Casanova’ behalve in Hilversum ook in het Haagse mediacentrum Nieuwspoort te promoten, werd het nummer geen hit. Punk lag niet goed bij de radio, weet ook zanger Guus Boers van de The Flyin’ Spiderz uit Eindhoven. In december 1977 waren zij de eerste Nederlandse band met een Engelstalige punksingle: het behoorlijk ruige ‘City Boy’ met een tekst over vervreemding en eenzaamheid in de grote stad.

Als pubrockband in een Eindhovense kroeg hadden ze al de nodige ervaring, vertelt Boers (71) nu. „In mei ’77 stonden we in het voorprogramma van The Damned in Paradiso. Ik was meteen verkocht door de energie die ze uitstraalden. Terwijl er eigenlijk nog een gewone rocksingle van ons had moeten uitkomen begon ik punksongs te schrijven. Onze elpee hebben we in twee dagen opgenomen, met producer Pim Koopmans die eigenlijk helemaal geen boodschap had aan punk. De sound van ‘City Boy’ hakte er zo in dat deejays als Frits Spits weigerden het nummer te draaien. Nederland was eind 1977 nog helemaal niet klaar voor punk.”

„No Elvis, Beatles or the Rolling Stones in 1977” had de Engelse punkgroep The Clash beloofd op de B-kant van hun explosieve single ‘White Riot’. Punk zou voorgoed afrekenen met die rockdinosaurussen. De Sex Pistols verstoorden het Zilveren Jubileum van Koningin Elizabeth door op 7 juni de Theems op te varen om hun single ‘God Save the Queen’ met veel bombarie te vertolken, twee dagen voordat de vorstin zelf aan een botenparade zou deelnemen.

Rod Stewart hield de Sex Pistols met zijn slome ballade ‘I Don’t Want To Talk About It’ af van de nummer één in de Engelse hitparade. Gefluisterd werd dat de Pistols die positie wel degelijk verdiend hadden op grond van hun gigantische verkoopcijfers, maar dat de BBC het punkrumoer klein hield om Hare Majesteit en haar bewonderaars te ontzien. Punk werd dé soundtrack van de zomer van 1977.

De punkrevolutie speelde zich af op 45 toeren. Vinylsingletjes, meestal niet langer dan drie minuten, waren het aangewezen medium. In oktober 1976 verscheen de eerste Engelse punksingle ‘New Rose’ van The Damned op het Stiff-label. In de VS roerden zich The Ramones (‘Blitzkrieg Bop’, „Hey, ho, let’s go”), Blondie (‘X Offender’) en Richard Hell (‘The Blank Generation’). De EP ‘Spiral Scratch’ van Buzzcocks uit Manchester belichaamde de doe-het-zelfmentaliteit van de punkbands. Waarom wachten op een platencontract als je de singletjes zelf kon laten persen?

Lees ook de recensie van de serie ‘Pistol’: Sex Pistols-serie mist punkvuur

In Nederland bleef het akelig stil. Ivy Green uit Hazerswoude roerde zich al op de podia, maar de eerste plaat van deze Nederpunkpioniers verscheen pas in 1978. De Sex Pistols waren toen al uit elkaar en punk was in Engeland geruisloos opgegaan in new wave. In Nederland signaleerde alleen journalist Peter van Bruggen in Muziekkrant OOR dat er wat gaande was. Pas in april ’78 wijdde Nieuwe Revu een coverartikel aan het fenomeen: Alles over Punk: Wat betekent ’t en hoe lang duurt ’t nog? Te laat, te sensationeel, te veel gericht op uiterlijkheden als veiligheidsspelden en gescheurde T-shirts.

In Nederland kwam de belangstelling voor punk pas najaar 1977 op gang toen The Stranglers de hitparade haalden met ‘Something Better Change’

Jeroen Vedder punkliefhebber

Punkliefhebber Jeroen Vedder was er als dertienjarige vroeg bij, toen hij de Sex Pistols in januari ’77 zag optreden in het tv-programma Tros Disco Circus. Als co-auteur van de punkbijbel Het Gejuich Was Massaal: Punk in Nederland 1976-1982 heeft Vedder een helikopterview van de opkomst en ondergang van punk in Nederland, die voor hem in zijn pure vorm ophield te bestaan toen er hanenkammen in beeld kwamen. „In Nederland kwam de belangstelling voor punk pas op gang toen The Stranglers in het najaar van 1977 de hitparade haalden met ‘Something Better Change’. Die vroege punk van nummers als ‘City Boy’ had een element van rhythm & blues dat het muzikaal interessant maakte. Betere punk dan de eerste elpee van de Ramones is er nooit meer gemaakt.”

Vedder (58), die tegenwoordig in een platenzaak in Utrecht werkt, merkt dat er een jong publiek is opgestaan met belangstelling voor de vroege punkjaren. Het boek dat hij schreef met journalist Jerry Goossens werd onlangs heruitgegeven als I’m Sure We’re Gonna Make It. De Engelstalige bewerking ontleent zijn titel aan het gelijknamige 45-toerendebuut van Ivy Green, volgens velen de beste punksingle ooit in Nederland gemaakt.

‘City Boy’ en ‘Van Agt Casanova’ waren bakens aan de horizon van de Nederlandse punkscene, die labels als No Fun en Plurex en bands als The Ex en Tröckener Kecks zou voortbrengen. The Flyin’ Spiderz zegden de punk spoedig vaarwel en gingen in 1979 op in de new wave-rockband Spiderz. Paul Tornado hield niet van optreden en legde zich toe op fotografie en andere kunstdisciplines. In 1979 maakte hij nog één plaat: de EP Pissig! met onder meer zijn hartenkreet ‘Kijk Uit Voor de Deejays’. Hij bleef zijn leven lang een non-conformist, hoewel hij soms de drang voelt om Dries van Agt (nu 91) nog eens op te zoeken en hem een soort van excuses aan de bieden voor de harde manier waarop hij de toenmalige minister heeft aangepakt.

„Ik heb geen idee of Van Agt ooit kennis heeft genomen van mijn plaatje”, zegt Hajenius. „Maar ik zou hem nu nog wel eens willen zeggen dat hij de laatste tijd op een goeie manier partij heeft gekozen voor de Palestijnen en dat ik het nu volledig met hem eens ben. Dat van dat pruimenmondje en die pornoheld? Ach, je moest toch iets doen om een beetje stennis te trappen.”