De Nederlandse fotograaf Chas Gerretsen maakte dé iconische foto van Pinochet: ‘Hij was een geboren acteur, hij keek recht in de lens’

In regisseur Pablo Larraíns horrorsatire El Conde, waar de Chileense dictator Augusto Pinochet een eeuwenoude, reactionaire Franse vampier is, heeft een Nederlander een opvallende cameo. In september 1973, dit jaar vijftig jaar geleden, zien we Pinochet en zijn junta de bloedige coup tegen president Allende vieren met een dankdienst in de kathedraal van Santiago. Een fotograaf dringt zich naar voren om dé iconische foto van de staatsgreep te maken. Want zoals Alexander Korda’s foto van een peinzende Che Guevara het revolutionair élan van de jaren zestig belichaamt, zal dit portret de Zuid-Amerikaanse contrarevolutie verbeelden. Een nurkse generaal met zonnebril en opeengeperste lippen, de armen uitdagend voor zijn borst, de pet op schoot. Hier is er maar één de baas: Augusto Pinochet.

De fotograaf is Chas Gerretsen (80), avonturier, oorlogsfotograaf, setfotograaf bij Apocalypse Now, glamourfotograaf in Hollywood. Het Fotomuseum Rotterdam, dat zijn oeuvre beheert, eerde hem in 2021 met een overzichtstentoonstelling, in augustus toonde het Chileense Museum van de Mensenrechten zijn foto’s in de expositie Rewind, Reimagine, Report.

Hollywood

Gerretsen legde de beschieting en bestorming van het presidentieel paleis La Moneda van zeer dichtbij vast; een soldaat vertelde hem na afloop dat de linkse president Allende zelfmoord had gepleegd. Gerretsen wist zijn fotorolletjes indertijd via een piloot het land uit te smokkelen. Tienduizenden linkse Chilenen werden opgepakt en gemarteld, drieduizend vermoord. Die brute aanpak maakte school in Zuid-Amerika.

Na zijn tijd als oorlogsfotograaf in Vietnam was Gerretsen in Chili neergestreken voor foto-agentschap Gamma: er was veel onrust maar weinig pers en zijn Franse vriendin Michèle kon er studeren. Voor zijn coup-reportage won hij in 1973 de prestigieuze Robert Capa Award, maar zijn portret van de norse Pinochet in de kerk werd iconisch en figureerde op talloze spandoeken en posters. Een paar jaar geleden nog fotoshopten de ‘Gele Hesjes’ het gezicht van de Franse president Macron op Pinochets lijf, tot woede van het Élysée.

De iconische foto van Augusto Pinochet in 1973 door Chas Gerretsen. „De andere generaals zagen mij niet, die keken alle kanten op. Alleen Pinochet merkte me direct op en keek in de lens.”

Foto Chas Gerretsen / Nederlands Fotomuseum

Gerretsen, die na decennia op zee onlangs zijn zeilboot verkocht en nu in Beieren woont, was indertijd niet van plan de kerkdienst bij te wonen, vertelt hij aan de telefoon: de nieuwe Chileense junta had hij die week al vaker gekiekt. Maar veel beters had hij niet te doen. Hij strandde bij een wegblokkade – hij had geen perspas aangevraagd – maar een agent in burger herkende hem en wuifde hem door. In de kathedraal zag hij een plukje fotografen „wat braafjes foto’s vanaf de zijkant nemen”. Zelf beende hij richting de junta voor frontale portretshots van vijf meter. „De andere generaals zagen mij niet, die keken alle kanten op. Alleen Pinochet merkte me direct op en keek in de lens.”

Geen toeval, denkt Gerretsen. „Pinochet was een geboren acteur. Acteurs kijken – anders dan gewone mensen – meestal direct in de lens, heb ik later in Hollywood gemerkt. Pinochet deed dat ook. Op elke foto neemt hij een andere pose aan.” Zo fotografeerde Gerretsen de generaal voor het eerst op 29 juni 1973, toen hij hielp om El Tancazo – ‘de tankcoup’ – de kop in te drukken: de dankbare Allende benoemde de loyale Pinochet daarom in augustus tot opperbevelhebber. Gerretsen: „Ik wist toen nog niet wie hij was, maar op die eerste foto ziet Pinochet eruit als generaal Patton, met helm, verrekijker en karabijn. De dynamische veldcommandant, heel fotogeniek.”

In de kathedraal was zijn persona de meedogenloze dictator. Of Pinochet bewust zo poseerde? „Dat weet ik niet, wel was Pinochet iemand die van nature poseerde”, zegt Gerretsen. „Maar hij was ook heel ongeduldig en keek steeds op zijn horloge. Volgens mij was Pinochet die dag in de kathedraal pissig omdat hij zo lang moest wachten tot de dienst begon. Dat beviel hem niet, hij wilde dat de mensen op hém wachtten.”

Nobody

Gerretsens portret was direct een succes; ook bij Pinochets entourage kennelijk. De generaal honoreerde namelijk een interviewverzoek, waarbij Gerretsen fotografeerde en zijn Franse vriendin de vragen stelde. „Die dag was Pinochet de gentleman-officier, heel charmant. Hij flirtte met Michèle.” Snel daarna volgde een tweede uitnodiging: of hij de dictator thuis wilde fotograferen. Gerretsen: „Pinochet liet zich daar met een kleinzoon op de bank fotograferen als milde opa. En een half uur later fotografeerde ik hem in de tuin met zijn vrouw, als de perfecte gastheer.” Aan small talk deed Pinochet die dag niet. „Hij negeerde me verder straal.”

Een jaar later interviewde Gerretsen de generaal en diens echtgenote Lucía Hiriart opnieuw. Zij speelt een demonische rol in de film El Conde. Gerretsen: „Lucía was een enge fanaticus. Zij was upper class, Pinochet een nobody uit de lagere middenklasse die iets te bewijzen had. Bij ons interview riep zij dat de coup was gepleegd om te voorkomen dat Allende alle rechtse politici zou vermoorden en hun kinderen de ogen zou uitsteken. Pinochet glimlachte en zei: „Het ging ook om de economie hoor.”

Lees ook: Vijftig jaar na de coup: Pinochet wordt steeds populairder in Chili